Mavzu: baliqlarning bioekologik xususiyatlari I kirish betlar II asosiy qism 6-24 betlar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

30 
2.4.BALIQLAR (PISCES) SINFI 
Baliqlar xam to’garak oizlilar singari, jabralarini umrbod saqlab qoladigan 
xaqiqiy suv umrtqalilardir. Lekin sekin harakat qiluvchi to’garak oizlilarga 
nisbatan, baliqlarning ko’pchiligi muskuldor kuchli dumi hamda ko’krak va qorin 
suzgich qanotlaridan iborat juft suzgich qanotlari bilan suvda tez va chaqqon 
suzadi. Skeleti suyak va toaydan iborat. Nerv sistemasi ancha takomillashgan. 
Gavdasi tangachalar bilan qoplangan, ularning xaqiqiy tishlari bor. Nafas olish 
bo’limlariga bo’lingan jabra yoylarining aktiv harakati tufayli yuzaga chiqadi.
Ikkinchi tomondan baliqlarning miya qutisi, to’garak oizlilarnikiga o’xshash, 
yuragida faqat bitti bo’lma, bitta qorincha bor, qon aylanish doirasi (ikki xil nafas 
oluvchi baliqlar bunga kirmaydi) bitta bo’lib bunda 
arterial
qon bilan 
venoz
qon 
aralashmay alohida oqadi.
Baliqlar umrtqalilar kenja tipining eng xilma-xil va turlari hammasidan ko’p 
sinfidir. Ular arzimas istisno larni hisobga olmaganda er sharidagi barcha suv 
havzalarida tarqalgan.
Hozirgi zamonda baliqlarning 20 mingtacha turi bor. Baliqlar silur davrining 
oxiridan buyon ma’lum va to’garak oizlilardan so’ng eng qadimgi umrtqalilar 
hisoblanada.
Baliqlar
(Pisces) — 
umurtqalilar
 kenja tipining katta sinfi, juda keng 
tarqalgan. Tuzilishi, hayot kechirishi va ekologik xususiyati suv muhitiga juda 
yaxshi moslangan. Baliqlarning qadimgi ajdodlari lansetnikka o‘xshash sodda 
tuzilgan xordalilar bo‘lgan. Tarixiy rivojlanish davomida dastlabki xordalilardan 
juft suzgich qanotli hayvonlar paydo bo‘lgan. Ular yirtqich hayot kechirishgan. 
O‘lja axtarib faol hayot kechirishi natijasida ularning nerv sistemasi va sezgi 
organlari rivojlana borib yo‘l bilan baliqlar kelib chiqqan. Baliqlar suvda 
yashovchi xordali hayvonlar. Tanasi ikki yondan siqilgan, tangachalar bilan 
qoplangan, uchta toq, ikkita juft suzgichlari bor. Jabra orqali nafas oladi. Yuragi 
ikki kamerali, qon aylanish sistemasi bitta doiradan, nerv sistemasi bosh miya va 

---

31 
orqa miyadan iborat. Baliq sezgi organlari ko'z, quloq, burun, mo'ylov va yon 
chiziqlardan iborat. Baliq uzoqni ko'rolmaydi. U bir metr uzoqlikdagi narsalarni 
ko'roladi. Ammo o'roqsimon o'simtaning qisqarishi tufayli u 12 metr uzoqlikdagi 
narsanini ham ko'ra oladi. Baliq eshitish organi ichki quloqdan iborat. Suv zich 
muhitda bo'lgani uchun baliq juda yaxshi eshitadi. U hatto qirg'oqdagi qadam 
tovushinini ham eshita oladi. Hamma hayvon sigari uning ham hid sezish 
qobiliyati kuchli. Ba'zi baliqlarda mo'ylov ham bor. Mo'ylov his tuyg'u vazifasini 
bajaradi. Yon chiziqlar nerv hujayralaridan iborat. Yon chiziqlar orqali oldindagi 
to'siqlarni, harakatlanayotgan o'ljan bemalol sezadi. Agar baliq ko'r bo'lib qolsa, 
yon chiziqlar orqali bemalol yasha oladi.
Hozirgi zamon tadqiqotchilarining 
fikricha baliqlar katta sinfi toayli baliqlar (sinfi) va suyakli baliq (sinfi)lariga 
bo’linadi.
Toayli baliqlarda suyak yo’q, shunga ko’ra ularning ichki skeleti nuqul 
toaydan iborat. Ular bir xilda bo’lmagan ikki gruppaga, sodda tuzilishdagi 
skeletini saqlab qolgan. Lekin o’rchish organlari va skeleti taraqqiy etgan plastinka 
jabralilar yoki akulalarga, hamda kichikroq gruppa bo’lgan skatlarga bo’linadi.
Suyakli baliqlar ancha takomillashgan (teridan hosil bo’lgan) tashqi suyak 
skeleti ham, ko’pchiliklarida ichki suyak skeleti ham, bo’ladi, ular jabra qopqoi 
yordamida jabra bilan nafas oladi, bundan tashqari sizgich pufakchalari ham bor. 
Suyakdor baliqlarni hozirgi kunda 19 ming 500 dan ortiqroq turi bor. Suyakli 
baliqlar sistematikasi bo’yicha ixtiolglar har xil fikrdalar.