Mavzu: Ayiruv organlari Fargona Davlat Universiteti “Tabiiy fanlar” fakulteti “biologiya” yo‘nalishi 1 kurs talabasi Ganiyev Jaloliddinmirzoning anatomiya fanidan mustaqil ishi Reja

Shumlyanskiy kapsulasiga arterial tomircha kiradi, qon kelturuvchi tomircha deb ataladigan bu tomir kapsula bo'shligida kapilyarlarga bo’linib. Malpigiy koptokchasini hosil qiladi. Malpigiy koptokchasida bosim ortiqroq bo’ladi. Shuning natijasida, qon tarkibidagi suv, mineral tuzlar, ayrim oqsil birikmalari kapsula devoridan silqib o’tadi. Bu jarayonni filtirlanish jarayonni deyiladi. Filtirlanish natijasida hosil bo’lgan suyuqlikni dastlabki siydik deyiladi. Dastlabki siydik tarkibiy qismiga ko'ra qon plazmasiga yaqin turadi. Shuning uchun dastlabki siydik birlamcha va ikkilamcha burama naylardan o’tish jarayonida nay devorlaridagi qon kapilyarlariga organizmga zarur bo’lgan moddalar ( suv, aminokislotalar, mineral tuzlar va boshqa moddalar ) qaytadan so’riladi. Bu jarayonni reabsorbsiya jarayoni ( qayta so’rilish ) deydilar. Shu yo'l bilan qon osmatik bosimi va tarkibiy qismi muvozanati saqlanadi.

• Shumlyanskiy kapsulasiga arterial tomircha kiradi, qon kelturuvchi tomircha deb ataladigan bu tomir kapsula bo'shligida kapilyarlarga bo’linib. Malpigiy koptokchasini hosil qiladi. Malpigiy koptokchasida bosim ortiqroq bo’ladi. Shuning natijasida, qon tarkibidagi suv, mineral tuzlar, ayrim oqsil birikmalari kapsula devoridan silqib o’tadi. Bu jarayonni filtirlanish jarayonni deyiladi. Filtirlanish natijasida hosil bo’lgan suyuqlikni dastlabki siydik deyiladi. Dastlabki siydik tarkibiy qismiga ko'ra qon plazmasiga yaqin turadi. Shuning uchun dastlabki siydik birlamcha va ikkilamcha burama naylardan o’tish jarayonida nay devorlaridagi qon kapilyarlariga organizmga zarur bo’lgan moddalar ( suv, aminokislotalar, mineral tuzlar va boshqa moddalar ) qaytadan so’riladi. Bu jarayonni reabsorbsiya jarayoni ( qayta so’rilish ) deydilar. Shu yo'l bilan qon osmatik bosimi va tarkibiy qismi muvozanati saqlanadi.

Kanalchalarda qayta so’rilish jarayonidan keyin qolgan suyuqlik ikkilamchi siydik yoki oxirgi siydik deyladi. Oxirgi siydik buyrak jomidan siydik yo'llari, orqali qovuqqa tushib yig'iladi va ma’lum xajmda yig'ilgandan so'ng reflektor ravishda organizmdan jinsiy bezlar siydik yo'li orqali tashqariga ajratiladi. Odam bir kunda 1,5 l. siydik ajratadi. Ohirgi siydik 1,5 l. bo’lishi uchun filtirlanadigan birlamchi siydik tahminan 100 l. bo’lishi, shundan 98,5 l. qaytadan qonga so’rilishi kerak. Odam buyraklarining tomirlarining 24 soatda 800 – 900 l. qon o’tadi.
Buyrak faoliyati organizmni moddalar almashinuvi jarayoni chiqindi moddalaridan tozalashni ta’minlab berish bilan cheklanib qolmasdan, balki qondagi osmatik bosimni va reaksiyaning doim bir hilda turishini ta’minlab beradi.
Bola o’sib rivojlangan sari buyrak massasi va fiziologik hususiyatlari o’zgarib borsa, lekin bu jarayonlar ayniqsa bola hayotining birinchi yilida, 13 – 14 yoshida ( balog'atta etilish ) va 20 yoshida sezilarli darajada bo’ladi. Yosh ulg’aygan sari qovuqning xajmi 200 ml. ga teng bo’lsa, 10 yoshli bolalarda 600 ml. ga, 12 yoshli bolalarda esa 1000 ml. ga teng bo’ladi. Biroq qovuq butunlay to’lmasdan to’rib siydik chiqarilishi mumkin.