Mavzu: Axborotlarni kodlash haqida boshlang’ich tushunchalar

•• – •• •–•• •• – •• – • – – • – • – – – – •
Bir tomondan, Morze usulida belgilarning turli boshqa belgilar bilan hamda ularning bir nechtasi bilan ifodalanishi mazkur usulning keng qo‘llanilishiga to‘siqlik qilsa, ikkinchi tomondan, uning faqat ikki belgi – nuqta va tiredan iboratligi uni texnik vositalarda qo‘llash imkonini beradi. Morze usuli notekis kodlash usuliga, quyidagi usullar tekis kodlash usuliga misol bo‘ladi.

Axborotni kodlashning yana bir eng sodda usuli tartiblangan alifbo usuli bo‘lib, unda alifbodagi harflarni ularning tartibini ko‘rsatuvchi sonlar bilan kodlashdan iborat:

Tartiblangan alifbo usulida har bir harfga 2 ta belgidan iborat kod mos qo‘yilgan. Masalan, «Bugun havo issiq» degan axborot quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

02 20 06 20 13 07 01 21 14 08 18 18 08 16

Bu usulda tinish belgilari va boshqa kerakli belgilarni ham alohida kodlab, matn yozishda foydalanish mumkin. Alifbo harflarini kodlashning boshqa usullari ham mavjud. Masalan, quyidagi kodlashni qaraymiz:

Bu aralashtirilgan alifbo usuli deyiladi. Havo issiqligi haqidagi yuqoridagi matn bu usulda quyidagi ko‘rinishni oladi:

03 18 14 18 27 34 12 16 17 11 28 28 11 21

Bundan mazkur axborotni yuqorida keltirilgan jadvaldagi ma’lumotlarni bilmasdan turib dekodlash juda murakkab ish ekanligini ko‘rish qiyin emas.

2-ilova

1-gurh

Topshiriqlar-1

Ssital tayoqchasi nima? (Nazariy ma`lumotlar berish).

Topshiriqlar-2

“Jonajon O`zbekistonim” jumlasini ssital tayoqchasi orqali shifrlash.

Topshiriqlar-3

2-guruh shifrlagan jumlani deshifrlash.

2-gurh

Topshiriqlar-1

Sezar shifrlash usuli haqida ma`lumot bering.

Topshiriqlar-2

“Baxtli yurtning farzandi” jumlasini sezar shifrlash algoritmi orqali shifrlash.

Topshiriqlar-3

1-guruh shifrlagan jumlani deshifrlash.

3-ilova

Blits-so`rovlari

1. Kodlash (shifrlash)-nima?

2. Dekodlash (deshifrlash)-nima?

3. Semyuel Morze qachon elektromagnit telegraf qurilmasini ixtiro qilgan.

4. Semyuel Morze qachon elektromagnit telegraf qurilma uchun telegraf kodini ishlab chiqqan.

5. Semyuel Morze qachon elektromagnit telegraf qurilmasida nimalar kod sifatida qo‘yilgan.

6. Semyuel Morze qachon elektromagnit telegraf qurilmasida uchta belgi yordamida kodlanadi. Ular qaysilar?

7. tartiblangan alifbo usulida alifbodagi harflarni qanday usullar bilan kodlashgan?

4-ilova

Uyga vazifa uchun savollar:

4 baho uchun

1. 
   “Mening onam” so`zini ssital usulida shifrlash.
   
2. 
   “Ona yurt so`zini” sezar shifrlash usuli bilan kodlang.
   
3. 
   “Mening yurtim” so`zini tartiblanga alifbo usulida shifrlang.
   
4. 
   “O`zbekiston” so`zini ssital usulida dekodlang.
   
5. 
   “Jannatmakon o`lka” so`zini sezar shifrlash usuli boyicha kodlang.
   

3 baho uchun

1. Ssital tayoqcha bilan shifrlash mavzusini so`zlash va daftarga bayon qilish.

2. Sezarning shifrlash usuli haqida ma`lumotlarni yod olish va daftarga bayon qilish.

3. Tartiblanga alifbo usuli haqidagi ma`lumotlarni yod olish va daftarga bayon qilish.

5 baho uchun

1. 
   Shifrlashning boshqa turlarini mustaqil o`rganib unga doir masalalar ishlash.
   
2. 
   Yangi shifrlash algoritmlari haqida taqdimot tayyorlash.
   
3. 
   Guruh bilan shifrlashga doir axborot almashinuvini yo`lga qo`yicha chora tadbirini tashkil etish.
   

Foydalanish uchun adabiyotlar ruyhati:

1. S.I.Raxmonkulova. IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash. Toshkent,1998 ,224 bet

 

2. YU.SHafrin  Osnovo‘ komp yuternoy texnologii. Moskva 1997.

3. M. Aripov, Muxammadiev., “Informatika, informatsion texnologiyalari ”, Uzbekiston milliy kutubxonasi,2004y, 276 bet

       4. Aripov M., Xaydarov A., «Informatika», T., O‘zMU, 2002 yil , 600 bet