Мавзу: Аудит фанининг мазмуни

Аудит атамасини амалиётга кириб келиши борасида дунё иқтисдчилари орасида ва турлича қарашлар тортишувларни келтириб чиқорган.
I. Биринчи қарашга асосан қадимда одамлар ўқиш-ёзувни ва ҳисоб тизимини юқори босқичларини унчалик ўзлаштирмаган даврда бирор- бир юрт ҳукумдорлари ўзларига тегишли бўлган ҳудудлардаги ўз бойликларини миқдорларини узлуксиз билиб бориш ва улар устидан назорат-текширув ишларини олиб бора оладиган ходимларга эътиёж сезганлар.Бундай ходимлар уларни истаги бўйича (холис, етук, адолатли, садоқатли ҳисоб китоб тизимини тушуниб текширувни амалга ошира оладиган ўз фикрига эга, мавжуд ҳолат бўйича ҳукумдорга таклиф ва тавсилар бера оладиган мутахассислар бўлиб, улар сарой амалдорлари олдида ҳисоботлар бериши ва улар бу ҳисоботларни эшитишлари керак бўлган.(бундай мутахассислар аудитор деб юритилган).
II. Иккинчи қарашга асосан, ўрта асирлар даврида Ғарб мамлакатларида давлат молия идораси кенг жамоатчилик орасида йиллик якуний молиявий ахборотларни щыиб эшиттирган. Ушбу эшиттириш орқали жамоатчилик туланаётган солиқлар ва тўловлар тўғри мақсадлар йўлида, исрофгарчиликларга йўл қўйилмаган ҳолда ишлатилаётганлигига ишонч ҳосил қилганлар.Бу жараёнда аудитор яъни “тингловчи” вазифасини жамоатчилик ўтаган.
III. Учунчи қараш шундан иборатки, Ғарб мамлакатлари диний билим муассасалари яъни монастирларда таълим бераётган ўқитувчилар ўз ўқувчилари шогирдлари орасидан энг ихтидорларини танлаб олганлар ва уларга қолган ўқувчиларнинг китобларни бехато ўқиётганликларини тинглаш орқали текшириб бориш вазифасини юклаганлар.Ушбу қарашга асосан, Аудитор, яъни “эшитувчи” атамаси шу ихтидорли ўқувчиларга нисбатан қўлланилиш асосида кириб келган.
IV.Тўртинчи қараш- Рим Империяси даврида тахминан эрамиздан олдинги 200 йилларда аудиторлик касб сифатида шакллана бошлаган. Бу пайтларда (квесторлар), яъни молия ва судлов ишларини олиб борувчи мансабдор шахслар жойлардаги ҳукумат хисобчилари(бухгалтерлари) устидан назорат қилиб турганлар. Квесторларнинг ҳисоботлари Римга юборилиб, имтиҳон қилувчилар (ҳисоботни қабул қилувчи давлат амалдорлари) томонидан эшитилган. «Аудиторлар» лотинчадан «эшитувчи» деган тушунча ҳам шундан келиб чиққан.
Қадимги Хитойда эрамиздан олдинги 700-йиллигида давлат пули ва мулкларидан фойдаланиш ҳуқуқига эга булган давлат амалдорларини назорат қилиш учун бош аудитор лавозими жорий қилинган ва давлатни юқори йиғинларида барча йирик амалдорлар ичида овоз чиқориб ҳисобот берган ва амалдорлар эшитиб ҳисобот қабул қилган бу ҳисобот давлат архивларида сакланиб борган.Ҳокимият аудиторларнинг мажбуриятлари,ҳуқуқи ва тузулмаси сулоладан сулолага ўзгариб турган.
Россияда, Амир Темур давлат молия-назорат тизими бошқарувида муҳим восита бўлганлиги ҳақида “Темур тузукларида” маълумотлар келтирилади.Масалан, “Раиятдан мол –хирож олиш, мамлакатни тартибга келтириш, мамлакат ободонлаштирилиши, мамлакат хафсизлиги каби масалаларини назорат қилиш максадида назаротчи вазирликлар ташкил килинган.