Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

Dars jihozi: kimyoviy elementlar davriy sistemasi,
Dars turi: yangi bilim beruvchi
Dars usuli: an’anaviy
I Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

1. 
   masala.Vodorodning 3 xil izotopi (¹H;²D;³T) va kislorodning ¹⁷O va ¹⁸O li izotopidan necha xil suv molekulasi hosil bo‘ladi?
   

Yechish: Hosil bo‘lgan suv molekulalari sonini aniqlash uchun quyida- gi jadval tuzib olinadi:

	HH	DD	TT	HD	HT	DT
^17O	HH^17O	DD^17O	TT^17O	HD^17O	HT^17O	DT^17O
^18O	HH^18O	DD^18O	TT^18O	HD^18O	HT^18O	DT^18O

Javob: 12 xil suv molekulasi hosil bo‘ladi.

2. 
   masala. ⁵¹Cr-izotopi yadrosidagi zaryadsiz nuklonlar jami elemen- tar zarrachalari soni yig‘indisining necha foizini tashkil etadi?
   

А) 40; B) 36; C) 55,65; D) 34.
Yechish. Dastlab p + n + e~ dan foydalanib ⁵¹Cr-izotopi yadrosidagi jami elementar zarrachalari yig‘indisi hisoblanadi. Xrom ⁵¹Cr-izotopi yadrosida 24 ta elektron, 24 ta proton va 27 ta neytron mavjud bo‘lsa, p + n + e~ = 24+24+27=78 ga teng bo‘ladi.
78 ta elementar zarracha 100 % ni tashkil etsa,

27. 
    ta zaryadsiz neytron x % ni tashkil etadi.
    

Javobi: 34,615.%

3. 
   masala. Izotop yadrosi 82 ta neytron va 40,58 % protondan iborat. Izotopning nisbiy atom massasini toping.A) 206; B) 136; C) 138; D) 135.
   

Yechish: Atomdagi proton va neytronlar 100 foizni tashkil etadi.
p % + n % = 100 %
n% = 100 % — p% = 100 - 40,58 = 59,42 %
Izotop yadrosida 82 ta neytron borligi masala shartidan ma’lum, shun- dan foydalanib, izotop yadrosidagi protonlar sonini aniqlab olamiz. Izotop yadrosining 40,58 % ini proton tashkil etsa, 59,42 % ini esa neytron tashkil etadi.
40,58 % proton 59,42 % neytron
x ta proton 82 ta neytron
Izotop yadrosida 56 ta proton borligi ma’lum bo‘lsa, uning nisbiy atom massasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
A_r = p + n = 56 + 82 = 138
Javob: 138.

4. 
   masala. Izotop yadrosining tarkibidagi elementar zarracha­lar umumiy yig‘indisi (p + n + e) ga nisbatan 30,6 % ini proton tashkil etsa, izotopning nisbiy atom massasini aniqlang. (Izotop yadrosida 33 ta neytron bor deb hisoblang.)
   

Yechish. Neytral atomda proton soni elektron soniga teng bo‘ladi. Izotop yadrosining 30,6 % ini proton tashkil etsa, 30,6 % ini elektron tashkil etadi. Agar p + n + e^- = 100 % bo‘lsa, unda n = 100 - (p + e^-) bo‘ladi. n = 100 - (30,6 + 30,6) = 38,8 %, demak, izotop yadrosining

8. 
   % ini neytron tashkil etadi.
   

30,6 % p 38,8 % n
x ta p 33 n
Izotopning nisbiy atom massasi: A_r = p + n = 26 + 33 = 59 ga teng.
IV Mustahkamlash “Tushunchalar taxlili” usuli yordamida;
Mavzuga doir masalalar:

1. 
   Izoelektronlar berilgan qatorni toping. 1)Ca²+ ; 2) Na+ ; 3) K+ ; 4) Cl^- ;
   

5. 
   P^3- ; 6) Ne;
   

A) 1; 2 B) 2; 5 C) 3; 6 D) 1; 4.

2. 
   Izotonlar berilgan qatorni toping. 1) Ca; 2) Ar; 3) ⁴⁰K; 4) ³⁷Cl; 5) ⁴²Ca;
   

5. 
   Cl; A) 1;3 B) 2;5 C) 3;6 D) 4;6.
   

3. 
   Izobarlar berilgan qatorni toping. 1) Ca; 2) Ar; 3) ⁴⁰K; 4) Cl^-; 5) ⁴²Ca; 6) Cl; A) 1;5 B) 4;6 C) 1;2;3; D) 1;2.
   
4. 
   Izotoplar berilgan qatorni toping. 1) Ca; 2) Ar; 3) ⁴⁰K; 4) Cl^-; 5) ⁴²Ca; 6) Cl; A) 4; 6 B) 2; 3 C) 3; 6 D) 1; 5.
   
5. 
   Fe-izotopi yadrosidagi zaryadsiz nuklonlar jami elementar zarrachalari soni yig‘indisining necha foizini tashkil etadi? А) 47,3; B) 32,1; C) 52,7; D) 35,8.
   
6. 
   Cu-izotopi yadrosidagi zaryadsiz nuklonlar jami elementar zarrachalari soni yig‘indisining necha foizini tashkil etadi? А) 36,9; B) 31,5; C) 46,0; D) 53,9.
   
7. 
   Izotop yadrosi 74 ta neytron va 41,73 % protondan iborat. Izotopning nisbiy atom massasini toping. A) 137; B) 127; C) 131; D) 119.
   

Izotop yadrosi 81 ta neytron va 40,87 % protondan iborat. Izotopning nisbiy atom massasini toping. A) 137; B) 127; C) 131; D) 119.
V Baholash. Dars davomida faol ishtirokm etgan o’quvchilar individual tarzda baholanadi.
VI Uyga vazifa: darslikdagi mavzusga oid savollarga javob yozish.