Mavzu: Atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarga joylashishi (s,p,d elementlar misolida). Elektron ko’chish hodisasi

masala. Tartib raqami 21 bo‘lgan elementning davriy sistemadagi o‘rniga qarab, kimyoviy xossalarini tushuntirib bering.

Yechish. Davriy sistemaga qarab, tartib raqami 21 bo‘lgan element Sc ning elektron formulasi: Is² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹4s² . Demak, Sc - d - elementdir.
Bu element +3 oksidlanish darajasini namoyon qilib, 4- pog‘onachadan 2 ta elektronni osonlikcha berishi mumkin. Bunda u asosli xossalarini namoyon qiladigan Sc₂O₃ va Sc(OH)₃ gidroksid hosil qiladi. Skandiy qo‘shimcha gruppachada joylashganligi uchun vodorod bilan gazsimon birikmalar ho­sil qilmaydi.
Skandiy atomi, shuningdek, oxiridan oldingi energetik d- pog'onachadan ham elektronlar berishi mumkin (1 ta elektronni). masala.
2 – masala. Germaniy atomining qo‘zg‘algan holatdagi elektron konfi guratsiyasini ко‘rsating.
Yechish. Dastlab tinch holatdagi elektron konfiguratsiyasini yozamiz.
1s² 2s² 2p⁶3s²3p⁶ 3d¹⁰4s²4p²
Qo‘zg‘algan holatga o‘tganda esa germaniy atomi 4s¹ va 4p² dan 4p¹ 4p³ ga o’tadi:

4s² 4 p² 4p^l 4 p³

Savollar: 1. Tartib raqami 28 ga teng bo’lgan elementda nechta toq elektron bor?

1. 
   2 В) 3 C) 4 D) 5.
   

2. 
   Orbital kvant soni 3 ga teng bo’lgan pog'onachaga eng ko‘pi bilan nechta elektron sig‘adi?
   

1. 
   30; B) 26; C) 34; D) 22.
   

2. 
   Orbital kvant soni 2 ga teng bo’lgan pog'onachaga eng ko‘pi bilan nechta elektron sig‘adi? A) 26; B) 34; C) 18; D) 10.
   

Uyga vazifa.

35 – maktab.
O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana. 22.IX.2020.
Mavzu: Davriy qonun. D.I.Mendeleyevning davriy sistemasi. Davriy qonunni ta’rifi. Davrlar, guruhlar va ularning turlari.
D.I. Mendeleyevdan ilgari o‘tgan ko‘pgina kimyogarlar: nemis olimlari I. Debereyner (1780 - 1849) va L.M. Meyer (1830 - 1895), ingliz J. Nyulends (1838 - 1898), fransuz A. Shankurtua (1819 - 1886) va boshqalar kimyoviy elementlar klassifikatsiyalarining turli variantlarini taklif etdilar.
Lekin ular o‘sha vaqtda ma’lum bo‘lgan barcha kimyoviy elementlarni sistemaga solish- ga muvaffaq bo‘lmadilar. Faqat rus olimi D. I. Mendeleyevning tabiatning asosiy qonunlaridan birini - kimyoviy elementlarning qonunini kashf etishigina kimyoviy elementlarning yagona sistemasini yaratishga imkon berdi.
D.I. Mendeleyev o‘zi kashf etgan qonunni “davriylik qonuni”, deb ata- di va uning ta’rifi quyidagicha: “Oddiy jismlarning xossalari, shuningdek, elementlar birikmalarining shakl va xossalari elementlar atom og‘irlik- larining qiymatiga davriy bog‘liqdir”.
. Davriy qonun va davriy sistema asosida D.I. Mendeleyev o‘sha vaqtda hali kashf etilmagan yangi elementlar bor, degan xulosaga keldi; ulardan 3 tasining xossalarini batafsil bayon qildi va ularga shartli nomlar berdi - ekabor, ekaalyuminiy va ekasilitsiy.
D.I. Mendeleyevning bashoratlari keyinroq tasdiqlandi. Ushbu element D.I. Mendeleyev hayotligi vaqtidayoq kashf etildi, ularning oldindan aytil- gan xossalari tajribada aniqlangan xossalariga mos keldi.
Galliy - 1875-yilda Lekok de-Buabodran, skandiy - 1879-yilda Nilson va germaniy - 1886-yilda Vinkler tomonidan kashf etildi.
Hozirgi vaqtda davriy sistemani tasvirlashning 500 dan ortiq variantlari bor. Bular davriy qonunning turli shakldagi ifodasidir. D.I. Mendeleyev 1869-yil taklif etgan kimyoviy elementlar davriy sistemasining birinchi varianti uzun shakldagi varianti deyiladi. Bu variantda har bir davr bitta qatorda joylashtiril- gan edi. 1870-yil dekabr oyida u davriy sistemaning ikkinchi variantini - qisqa shakli deb atalgan variantini e’lon qildi. Bu variantda davrlar qatorlarga, gruppa- lar esa (bosh va yonaki) gruppachalarga bo‘lingan edi.
Davriy sistemada gorizontal bo‘yicha 7 ta davr bor (rim raqamlari bilan belgi- langan), ulardan I, II va III davrlar kichik, IV, V, VI va VII davrlar esa katta davrlar deyiladi. Birinchi davrda - 2 element, ikkinchi va uchinchi davrlarda - 8 tadan, to‘rtinchi va beshinchi davrlarda -18 tadan, oltinchi davrda - 32 ta, yettinchi davrda 32 ta element joylashgan. Birinchi davrdan boshqa barcha davrlar ishqoriy metall bilan boshlanadi va nodir gaz bilan tugaydi.
Davriy sistemadagi barcha elementlar bir-biridan keyin ketma-ket kelishi tarti- bida raqamlangan. Elementlaming raqamlari tartib yoki atom raqamlari deyiladi.