Mavzu: Atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarga joylashishi (s,p,d elementlar misolida). Elektron ko’chish hodisasi

II va III davr elementlarini D.I. Mendeleyev tipik elementlar deb atadi. Ularning xossalari tipik metalldan nodir gazgatomon qonuniyat bilan о‘zga- radi. Davrlarda elementlar birikmalarining shakli ham qonuniyat bilan o‘zgaradi.
VI davrda lantandan keyin tartib raqamlari 58-71 bo‘lgan 14 element joy- lashadi, ular lantanoidlar deb ataladi. Lantanoidlar jadvalning pastki qismiga alohida qatorda joylashtirilgan, ulaming sistemada joylashish ketma-ketligi katakchada yulduzcha bilan ko‘rsatilgan: La*- Lu. Lantanoidlaming kimyo­viy xossalari bir-biriga juda o‘xshaydi.
VII davrda tartib raqami 90 - 103 bo‘lgan 14 element aktinoidlar oilasini hosil qiladi. Ular ham alohida - lantanoidlar ostiga joylashtirilgan, tegishli katakchada esa ulaming sistemada joylashish ketma-ketligi ikkita yulduzcha bilan ko‘rsatilgan.
VIII gruppada nodir gazlar joylashgan. Ilgari ular kimyoviy birikmalar ho­sil qila olmaydi, deb hisoblanar edi. Lekin bu hoi tasdiqlanmadi.l962-yilda nodir gazning birinchi kimyoviy birikmasi - ksenon tetraftorid XeF₄ olindi.
Bosh va yonaki gruppachalardagi elementlaming kimyoviy xossala­ri bir-biridan ancha farq qiladi. Masalan, VII gmppada bosh gmppachani metallmaslar F, Cl, Br, I va At, yonaki gmppachani metallar Mn, Tc va Re tashkil qiladi.
Geliy, neon va argondan boshqa barcha elementlar kislorodli birikma­lar hosil qiladi; kislorodli birikmalaming 8 xil shakli bor. Ular davriy siste- mada, ko‘pincha, umumiy formulalar bilan ifodalanib, har qaysi gmppa tagi- da elementlar oksidlanish darajalarining ortib borishi tartibida joylashtirilgan: R₂ O, RO, R2O3, RO2, R2O5, RO3, R2O7, RO4, bunda R - shu gmppaning elemen­ts Yuqori oksidlarining formulalari gmppaning barcha (bosh va yonaki gruppa- lar) elementlariga taalluqlidir, elementlar gmppa raqamiga teng oksidlanish darajasini namoyon qilmaydigan hollar bundan mustasnodir.
IV gmppadan boshlab, bosh gruppachalaming elementlari gazsimon vodorodli birikmalar hosil qiladi. Bunday birikmalaming 4 xil shakli bor. Ular ham umumiy formulalar bilan RH₄, RH₃, RH₂, RH ketma-ketlikda tasvir- lanadi.

35 – maktab.

O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana.24.09.2020 .
Mavzu: Atom tarkibi. Izotop, isobar haqida tushuncha.

35 – maktab.

O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana.26.09.2020.
Mavzu: Yadro reaksiyalari. Α – yemirilish, β – yemirilish.

35 – maktab.

O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana.29.09.2020.
Mavzu: Kimyoviy bog’lanish turlari: kovalent qutbli, kovalent qutbsiz, donor – akseptor bog’lanish, metal, ion va vodorod bog’lanish.

35 – maktab.

O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana. 2.10.2020.
Mavzu: Kristall panjaralar turlari. Elementar yacheyka. Molekulyar kristall panjara. Ionli kristall panjara.
Qattiq moddalar ichki tuzilishiga, ya’ni zarrachalarining bir – biriga nisbatan qanday tartibda joylashganligiga qarab kristall va amorf moddalarga bo’linadi. Bir moddaning o’zi ham kristall, ham amorf holatda bo’lishi mumkin (masalan, kristall holdagi kvars, amorf holatdagi qumtuproq ), lekin kristall holat doimo amorf holatga qaraganda barqaror bo’ladi.
Kristall moddalarda zarrachalar ma’lum tartib bilan joylashgan bo’ladi va fazoviy kristall panjarani hosil qiladi. Fazoviy kristall panjaraning ko’p marta takrorlanib, jismning butun hajmini hosil qiladigan qismi elementar yacheyka deyiladi.
Kristall panjaralar zarrachalarining fazoda joylashish xususiyati va zarrachalar orasidagi o’zaro ta’sir turiga qarab molekulyar, atomli, ionli va metall panjaralarga bo’linadi.
Molekulyar kristall panjarali moddalarda kristall panjara tugunlarida, elektroneytral molekulalar bo’ladi. Shu sababli molekulyar panjara ancha bo’sh va unda molekulalar o’z xossalarini saqlab qolgan bo’ladi.
Ionli kristall panjara tugunlarida ionlar joylashgan bo’ladi. Deyarli barcha tuzlar, ba’zi oksidlar va asoslarning kristall panjalari ionli bo’ladi.
Atom kristall panjara hosil qilgan moddalarda panjara o’zaro puxta kovalent bog’lanish bilan bog’langan elektrneytral atomlardan tarkib topgan bo’ladi.
Metall kristall panjarada musbat ionlar tebranma harakat holatida turadi: musbat ionlar orasida erkin elektronlar barcha yo’nalishlarda tatibsiz harakatda bo’ladi. Bu elektronlar panjara ichida bir ion ikkinchisi tomon bemalol siljib yurganligi sababli erkin elektronlar deyiladi. Metallarning issiqlik o’tkazuvchanligi, magnit xossalari va metallar uchun xos boshqa xususiyatlar ana shu elektronlar bilan bog’lqidir.
Savollar.

1. 
   Perxlorat kislota molekulasida nechtadan σ – va π – bog’lar bo’ladi?
   

A) 10 ; 6 B) 5; 3 C) 4 ; 2 D) 8 ; 4

2. 
   Molekulasida ion bog’lanish mavjud bo’lgan oksidlarni ko’rsating.
   

1. 
   Xrom (III)oksid; 2) seziy oksid; 3) xlor ( V) oksid; 4) oltingugurt (IV) oksid; 5) fosfor ( V ) oksid; 6) klasiy oksid.
   

1. 
   4,5,6 B) 1,2,6, C) 3,4,5 D) 1,5,6
   

Uyga vazifa. Testlarni ishlab kelish.
35 - maktab.
O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana. 3.X.2020.
Mavzu: Modda miqdori.

Kimyoviy moddalar ularni tashkil etgan elementlarga qarab oddiy va murakkab moddalarga farqlanadi. Bir xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar oddiy moddalar, turli xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar esa murakkab moddalar deb ataladi.

Modda miqdorining o’lchov birligi mol hisoblanadi.
Mol deb, moddaning 12 C izotopining 6,02 ∙ 10 ²³ ta uglerod atomlari soniga teng zarracha (molekula, atom, ion ) saqlagan miqdoriga aytiladi. Massa kilogram va grammlarda, modda miqdori esa mollarda hisoblanadi. Masalan, suvning molekulyar massasi 18 u.b.ga teng. Suvning 1 moli 18 grammga teng bo’ladi.
n (mol) = m (gramm) : M (gramm / mol).
Bu yerda n – moddaning mollar soni (miqdori), m – moddaning berilgan massasi, M – moddaning molyar massasi.
Moddaning molyar massasi – uning bir molining massasidir. U ham bo’lsa modda tarkibidagi 6,02 ∙ 10²³ zarrachalarining massasiga teng. Masalan, 28 gramm KOH da necha mol modda borligini hisoblaylik. Demak, m (KOH ) = 28 g; M (KOH ) = 56 g / mol bo’lsa, yuqoridagi formulaga asosan:
n (mol ) = 28 g : 56 g / mol = 0,5 mol KOH .

har qanday reaksiya mahsulotlari boshlang’ich moddalar qanday atomlardan tuzilgan bo’lsa, shunday atomlardan tarkib topgan bo’ladi. Atomlar kimyoviy reaksiy vaqtida saqlanib qoladi, demak, jami atomlarning massasi ham saqlanib qolishi kerak.

Reaksiyaga kirishayotgan moddalarning massasining yig’indisi reaksiya natijasida hosil bo’lgan moddalar massasi yig’indisiga tengdir.
Savollar.

1. 
   5 mol azot mol molekulasining massasini toping.
   
2. 
   4 mol xlor mol molekulasining massasini toping.
   
3. 
   128 g misning modda miqdorini toping.
   

Uyga vazifa.

35-maktab.

O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana. 6.X.2020 – yil .
Mavzu: Avogadro qonuni va undan kelib chiqadigan xulosalar.
Avogadro o‘zining kuzatishlari asosida 1811 - yilda quyidagi qonunni yaratdi: Bir xil sharoitda (bir xil bosim va haroratda) teng hajmdagi turli gazlarning molekulalari (atomlari) soni teng bo‘ladi. Avogadro qonunidan ikkita xulosa kelib chiqadi.

1. 
   Normal sharoit ( T = 273K, P = 101,325 kPa) da har qanday gazsimon moddaning “ 1 mol ” miqdori 22,4 litr hajmini egallaydi va bunga gazlarning molyar hajmi deyiladi. V_molyar = V _m = 22,4 mol / l holida belgilanadi.
   

Bu xulosaga ko‘ra: 1 mol H₂ gazi va boshqa gazlar normal sharoitda 22,4 litr hajmga ega. Ularning 10 moli 224 litr, 0,1 moli esa 2,24 litr hajmni egallaydi.

2. 
   Gazsimon moddaning hajmi va miqdori uning tarkibidagi zarracha (molekula, atom)lar soniga bevosita bog‘liqdir. Shunga ko‘ra har qanday moddaning “ 1 mol ” miqdori tarkibida 6,02 ∙ 10²³ ta zarracha (molekula, atom) bo‘ladi. Bu Avo­gadro soni deyilib, N_A = 6,02 ∙ 10²³ holida yoziladi.
   

Demak, 1 mol Cl₂ tarkibida 6,02 ∙10²³ ta Cl₂ molekulasi bor. Undagi xlor atomlari soni esa 2 marta ko‘p - 12,04 ∙ 10²³ ta bo‘ladi. Demak,

• 
  xohlagan bir gazning 1 molida 6,02 ∙ 10²³ ta molekula bo‘lib, 22,4 litr hajmni egallaydi;
  
• 
  1,0 mol gazda 6,02 ∙ 10²³ ta molekula bo‘lib, 22,4 litr hajmni egallaydi;
  
• 
  0,5 mol gazda 3,02 ∙ 10²³ ta molekula bor, ular 11,2 litr hajmni egallaydi;
  
• 
  2,24 litr Cl₂ gazida 6,02 ∙10²² ta molekula bo‘lib, uning miqdori 0,1 mol va massasi 7,1 gramm bo‘ladi.
  

Gazning molyar hajmi gaz hajmining (n.sh.dagi) moddani tegishli miqdori n ga nisbatidan topiladi:
V m = V / n
Bunda V – hajm (litr hisobida), n – moddaning miqdori (mol hisobida). Avogadro qonuni asosida gazsimon moddalarning molyar massalarini aniqlash mumkin.

Savollar.

1. 
   4,48 litr (n.sh.) azotning molekulyar massasini hisoblang.
   
2. 
   5, 6 litr (n.sh.) argonning atom massasini hisoblang.
   
3. 
   2. 8 litr uglerod (II) oksidi necha gramm keladi?
   
4. 
   20 gramm argon tarkibidagi molekulalar sonini toping.
   
5. 
   4 gramm metan tarkibidagi molekulalar sonini toping.
   

Uyga vazifa.

35 – maktab.
O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana. 8.10. 2020 – yil.
Mavzu: Gazlar aralashmasi. O’rtacha molekulyar massa. Gazlar aralashmasida hajmiy ulush va massa ulush.

35 – maktab.

O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana. 10.10. 2020 – yil.
Mavzu: 2 – laboratoriya mashg’uloti. Gazlarning olinishi va xossalarini o’rganish.

35 – maktab.

O'qituvchi. Sh.Ergashaliyev.
Sinf : 11 ^{“ A ”, “ B ”} – sinf..
Fan. Kimyo.
Sana. 13.10. 2020 – yil.
Mavzu: 1 – Nazorat ishi.