Mavzu. Asosiy va aylanma kapital statistikasi

Asosiy fondlar faol qismining
fond qaytimi

Asosiy fondlar faol qismi
ulushining o’zgarishi
Uskunalar
tuzilmasi
o’zgarishi

Uskunalar ishlash vaqtining o’zgarishi

Uskunalar ishlab
chiqarishi o’zgarishi
Kun bo’yi to’xtab qolishlar

Smenalik koeffitsienti

Smena ichidagi turib qolishlar

Yangi uskunalarni o’zlashtirish

Texnologiyalarni va ishlab chiqarish tashkil etishni takomillashtirish bo’yicha ITI chora-tadbirlarini joriy qilish

Ijtimoiy omillar

5- jadval
Fond qaytimi tahlili

№	Ko’rsatkichlar	O’tgan yil	Hisobot yili	Og’ish (+;-)	Hisobot yilida o’tgan yilga nisbatan % da
A	1	2	3	4
1	Taqqoslama ulgurji narxlarda mahsulot ( ish, xizmat) hajmi	5495,7	6548,9	+1053,2	119,1
2	Asosiy ishlab chiqarish fondlari o’rtacha yillik qiymati	3446	4493	+1047	130,4
3	Jumladan mashina va uskunalar	2665	3456,1	+791,1	129,7
4	Asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymatida mashina va uskunalar ulushi, % (satr3:satr2x100)	77,33	76,92	-0,41	99,5
5	Ishlab chiqarish fondlari qiymatining ming so’miga mahsulot hajmi (str1:str2)x100 so’m	1594,8	1457,6	-137,2	91,4
6	Mashina va uskunalar qiymatining ming so’miga mahsulot hajmi (satr1:satr3)x100 so’m	2062,1	1894,8	-167,3	91,9

Ko’rib chiqilayotgan davr uchun asosiy ishlab chiqarish fondlari, jumladan
mashina va uskunalardan oldingi davrga nisbatan yomon foydalanilgan. Asosiy
ishlab chiqarish fondlarining fond qaytimi o’tgan yilgi 1594,8 so’mdan hisobot
yilida 1457,6 so’mgacha, mos ravishda mashina va uskunalar 2062,1 so’mdan
1894,8 so’mgacha kamaygan.
Tahlilda asosiy ishlab chiqarish fondlarining fond qaytimiga ta’sir qiluvchi
omillar hisoblab chiqiladi.
Bunda fond qaytimi ko’rsatkichini ikki ko’paytuvchining ko’paytmasi
ko’rinishida ifodalash talab qilinadi:
mashina va uskunalarning ulushi *Mashina va uskunalarning fond qaytimi
Asosiy ishlab chiqarish fondlari fond qaytimi  Asosiy ishlab chiqarish fondlarining umumiy qiymatida
Asosiy vositalar tarkibida mashina va uskunalarning ulushini miqdoriy
ko’rsatkich sifatida qabul qilgan holda zanjirli o’rin almashtirish usuli bilan har bir
omilning ta’siri hisoblanadi.
6-jadval

Ketma-ket hisoblar	O’zaro ta’sirlashuvchi xususiy ko’rsatkichlar	Asosiy ishlab chiqarish fondlarining fond qaytimi	Oldingi hisobla shishlar-dan og’ish	Og’ish sabablari
tarkibida Fondlar mashina va uskunalar ulushi, %	Mashina va uskunalar fond qaytimi
1- hisob o’tgan yili	O’tgan 77,33	O’tgan 2062,1	O’tgan 1594,8
Birinchi ko’rsatkichni o’rin almashtirish	Hisobot 76,92	O’tgan 2062,1	Shartli №1 1586,2	-8,6	Mashina va uskunalar ulushi pasayishi
Ikkinchi ko’rsatkichni o’rin almashtirish	Hisobot 76,92	Hisobot 1894,8	Hisobot 1457,6	-128,6	Mashina va uskunalar fond qaytimi pasayishi

Fond qaytimining 137,2 so’mga (1457,6 – 1594,8) pasayishi ikki omil,
uskunalarning ulushi hamda mashina va uskunalar fond qaytimi kamayishi
ta’sirida sodir bo’lgan.
Hisoblashni tekshirish: 1457,6 – 1594,8 = - 8,6 – 128,6
- 137,2 = - 137,2.
6. Uskunalardan foydalanish tahlili
Uskunalardan foydalanishni yaxshilash fond qaytimiga katta ta’sir ko’rsatadi.
Uskunalardan foydalanish tahlilida, avvalo, korxonaning uskunalar bilan
ta’minlanganligi va ulardan foydalanish to’liqligini tekshirish zarur.
Jami uskunalar mavjud, o’rnatilgan va ishlatilayotgan kabi turlarga
ajratiladi.
Mavjud uskunalarga qaerda bo’lishi (tsexlarda, omborda) va qanday
ahvolda bo’lishidan qat’iy nazar korxonada mavjud barcha uskunalar kiritiladi.
O’rnatilgan uskunalar – bu tsexlardagi yig’ilgan va ishlatishga tayyorlangan
uskunalardir. Shuni ham nazarda tutish lozimki, o’rnatilgan uskunalarning bir
qismi zaxirada, konservatsiyada, rejadagi ta’mirda va modernizatsiyada bo’lishi
mumkin.
Ishlatilayotgan uskunalar – bu ishlatish vaqtidan qat’iy nazar hisobot
davrida haqiqatda ishlatilayotgan barcha uskunalardir. Uskunalardan foydalanish
samaradorligini oshirish ikki yo’l bilan ta’minlanadi:
ekstensiv (vaqt bo’yicha)
intensiv ( quvvati bo’yicha)
Uskunalarning ekstensiv yuklama darajasini tavsiflash uchun uni ishlatish
vaqtining balansi o’rganiladi. U o’z ichiga quyidagilarni oladi:
kalendar vaqt fondi – uskunalarni ishlatishning maksimal mumkin bo’lgan
vaqti (hisobot davridagi kalendar kunlar soni 24 soatga va o’rnatilgan uskunalar
birligi miqdoriga ko’paytiriladi);
rejim vaqt fondi – (o’rnatilgan uskunalar birligi miqdori hisobot davridagi
kalendar kunlar soniga va smenalilik koeffitsienti hisobga olingan holda kunlik ish
soati miqdoriga ko’paytiriladi);
 rejaviy fond – reja bo’yicha uskunani ishlatish uskunaning rejaviy ta’mirda
va modernizatsiyada bo’lishga oid rejimli vaqtidan farq qiladi;
 ishlangan vaqtning haqiqatdagi fondi.
Haqiqatdagi va rejadagi kalendar vaqt fondini taqqoslash uskunani ishga
tushirish bo’yicha rejaning muddat va miqdor bo’yicha bajarilish darajasini;
kalendar va rejim vaqt fondini taqqoslash – smenalilik koeffitsientini oshirish
hisobiga uskunalardan yaxshiroq foydalanish imkoniyatini, rejim va rejaviy vaqt
fondini taqqoslash – ta’mirlashga vaqt sarfini qisqartirish hisobiga yuzaga
keladigan vaqt zaxiralarini aniqlashga imkon beradi.
Uskunalarni ishlatish vaqtidan foydalanishni tavsiflash uchun quyidagi
koeffitsientlar qo’llaniladi:
kalendar vaqt fondi – K k.f. = Tf : Tk
rejim vaqt fondi – K r.f. = Tf : Tr
rejaviy vaqt fondi – K p.f. = Tf : Tp
 kalendar fondda turib qolishlarning ulushi : Ud.pr = PR : Tk,
Bu erda
Tf, Tp, Tr, Tk – mos ravishda uskunalar ish vaqtining haqiqatdagi va rejaviy,
rejim va kalendar fondlari;
PR – uskunalarning turib qolishlari.
Bir martalik tekshiruv ko’rsatadiki, tahlil qilinayotgan korxonaning birinchi
tsexida vaqt bo’yicha uskunalardan foydalanish quyidagi ma’lumotlar bilan
tavsiflanadi:
7-jadval

Ko’rsatkichlar	Reja	Hisobot	Rejadan og’ish (+,-)
Mahsulot hajmi, ming so’m	10823	10853	+30
Uskunalarni ish vaqti fondi, dastgoh-soatlar	421321	419699	-1622
1 dastgoh-soat uchun mahsulot ishlab chiqarish, so’m	25,69	25,86	+0,17

Ushbu ko’rsatkichlar asosida quyidagilarni aniqlaymiz:
uskunalardan ekstensiv foydalanish koeffitsienti
419699 : 421321 = 0,9962
uskunalardan intensiv foydalanish koeffitsienti
25,86 : 25,69 = 1,007
uskunalardan integral foydalanish koeffitsienti
0,9962 x 1,007 = 1,003.
Hisoblashlar ko’rsatadiki, tsexda mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirishning
sezilarli zaxiralari mavjud – rejaviy vaqt fondi 99,62 % ga foydalanilgan. To’g’ri,
ish vaqtidan yo’qotishlar 1 dastgoh-soatga mahsulot ishlab chiqarish ortishi bilan
qisman qoplangan va bu ko’rsatkich rejadan 0,66% yuqori bo’lgan. Buning
natijasida mahsulot ishlab chiqarish rejasi 100,27% ga bajarilgan.