Mavzu: Arab dunyosi mamlakatlarining iqtisodiy o’sish sabablari va ularning jahon xo’jaligidagi iqtisodiy salohiyati

4-rasm. Saudiya Arabistoni tashqi savdo aylanmasining hajmi va dinamikasi (mlrd. dollar)

Yuqoridagi jadvalni tahlil qiladigan bo’lsak 2013-yilda ro’y bergan jahon moliyaviy inqirozi Fors ko’rfazi xususan Saudiya Arabistoniga ham o’zining salbiy ta’sirini o’tkazdi(4-rasm). 2013-yilda yalpi eksport hajmi 322,9 mlrd AQSh dollarni tashkil etgan bo’lsa 2014-yilda bu ko’rsatkich 202,6 mlrd AQSh dollarga yetdi. Importda ham pasayish tendensiyasi kuzatiladi. 2014-yilda neft narxining tushishi va uni ishlab chiqarish hajmini pasayishi sabab umumiy eksport hajmi yil davomida 38,7% ga pasaydi. 2015-yilda esa jahon neft bozorida narxlar ko’tarilishni boshladi va Saudiya Arabistoni eksport hajmi 23% o’sdi.

Neft eksporti va neftdan tashqari eksport hajmi o’zining rekord o’sish ko’rsatkichiga erishdi. Savdo sohasida 2018-yildagi ko’rsatkichlar o’tgan yilga nisbatan deyarli o’zgarmadi. 2018-yilda eksport hajmi 387,6 mlrd AQSh dollarni tashkil etgan bo‘lsa bu ko’rsatkich 2017-yilda 399,4 mlrd AQSh dollar, 2016-yilda esa 376,2 mlrd AQSh dollarga yetdi. 2018-yilda neftning o’rtacha narxi 103,15 dollar barrelni 2012-yildagiga (101,34 b/d) nisbatan 1,8% ga yuqori bo’ldi.

Osiyo va Uzoq Sharqqa mintaqasiga qilinadigan neft xom ashyosi eksporti deyarli o’zgarmagan bo’lsa Shimoliy Amerikaga yo’nalgan eksport 2,2% ga,

G’arbiy Yevropaga qilingan eksport 4,2% va Yaqin Sharqqa qilingan eksport 3,3% ga pasaydi. Neftdan tashqari eksport jami eksportning 14% ini tashkil etib 2018yilda o’sish sur’ati 6% ga 2017-yilda 8,4% ga yetgan edi. Neftdan tashqari eksport darajasini pasayishiga sabab uning tarkibidagi kimyo mahsulotlarini darajasi deyarli o’zgarmaganligi, xususan, 2017-yilda 9,3% ga o’sgan bo’lsa 2018-yilda ancha past ko’rsatkichga 2,6% ga o’sgan. Shuningdek oziq-ovqat mahsulotlari

2018-yilda 1,7% li salbiy o’sishga erishdi, bu ko’rsatkich 2017-yilda 2,0% ga yetgan. 2018-yilda import 229,3 mlrd dollarni tashkil etib, 2017-yilga nisbatan 8,1% ga o’sgan va yil davomida 18,2% gacha o’sdi. Import tarkibini ko’radigan bo’lsak ba’zi bir mahsulot turlari hajmida kamayish kuzatildi, xususan, kimyo mahsulotlari (jamining 8%), tekstil va tekstil mahsulotlari (3%), elektr jihozlari (26%), temir va temir mahsulotlari (12%) va transport ehtiyot qismlari (17%)¹⁰.

Fors ko’rfazi mamlakatlarini importining geografik tarkibini ko’radigan bo’lsak mintaqada yirik importyor mamlakatlar 2010-yilda Saudiya Arabistoni va BAA mamlakatlari hisoblanib bularning asosiy import hamkorlari Yevropa Ittifoqi mamlakatlari, AQSh va Yaponiya bo’lib 2018-yilda Saudiya importining 14,8%

AQShga 9,0% esa Yaponiya hissasiga to’g’ri keladi.