Мавзу: АҲоли статистикаси режа



Download 35,1 Kb.
bet4/4
Sana01.07.2022
Hajmi35,1 Kb.
#722352
1   2   3   4
Bog'liq
Аҳоли статистикаси.!

жами аҳоли (минг киши)

шу жумладан (%)

еркаклар

аёллар

1926

4660,0

52,9

48,9

1939

6440,0

51,6

48,4

1959

8119,0

48,0

52,0

1970

11799,0

48,7

51,3

1979

15757,0

49,0

51,0

1989

19785,2

49,4

50,6

1995

22690,0

49,5

50,5

2001

24966,8

49,3

50,7

2002

25427,9

49,9

50,1
    1. Аҳоли ҳаракати статистикаси


Аҳолининг ҳаракати кўрсаткичлари мазмунан бир-биридан фарқ қилувчи икки гуруҳ кўрсаткичларини ўз ичига олади.


Биринчи гуруҳга аҳолининг табиий ҳаракатини, туғилиши ва ўлишини, никоҳдан ўтганлар ва ажралганлар сонини, иккинчи гуруҳга еса аҳолининг миграциясини тавсифловчи кўрсаткичлар киради (11.2-жадвал).
Ўзбекистон аҳолиси тез суръатлар билан ўсувчи мамлакатлар қаторига киради. Бунга қўйидаги омиллар катта рол ўйнаб келди: аҳолининг жинсий нисбати ва ёш таркибида мавжуд бўлган устунлик; бу омил никоҳланиш учун қулай шароит яратади, умумий аҳоли таркибида аҳолини такрор барпо қилишда иштирок етувчилар салмоғини оширади; никоҳланиш даражасининг собиқ умумиттифоқ ўртача кўрсаткичлардан юқори бўлиши уйланмаган ва турмушга чиқмаган шахслар салмоғининг озлиги: нисбатан барвақт уйланиш ва турмушга чиқиш одати; аҳолининг табиий фаолроқ иштирок етувчи қишлоқ аҳолиси салмоғини юқорилиги; маҳаллий аҳоли ўртасида миграция ҳаракатининг нисбатан пастлиги; юқори ёшдаги аёлларнинг фарзанд кўришдаги фаол иштироки ва шу боисдан миллий анъанага айланган серфарзандлик удуми; маҳалий миллат аёллари анчагина қисмининг ижтимоий ишлаб чиқаришга иштирок етмаслиги; демографик маданиятнинг нисбатан пастлиги ва динни таассуф таъсири остида ҳомила сунъий чеклаш усулининг унча кенг тарқалмаганлиги.

11.2-жадвал


Аҳоли ҳаракати кўрсаткичлари





Кўрсаткичлар

Ҳисоблаш таркиби

Изоҳлар

И. Табиий ҳаракат кўрсаткичлари

1.

Туғилиш коеффициенти (Кт)

К Т 1000
м А

Т-туғилганлар сони
 -аҳолининг ўртача сони

2.

Ўлиш коеффициенти (Кў)

К У 1000
у А

Ў-ўлганлар сони

3.

Мутлоқ табиий
ўзгариши (ТК)

ТК=Т-Ў




4.

Табиий ўзгариши коеффициенти (Кту)

К (Т У ) 1000
ту А

ёки Ктў=Кт-Кў

5.

Махсус туғилиш коеффициенти (Кмт)

К Т 1000
мт А

А-15-49 ёшдаги аёлларнинг ўртача сони

6.

Махсус, 1 ёшгача болалар ўлими коеффициенти (Кбу)

К т 1000
бу 2 Н 1 Н
3 1 3 0

м-жорий йилда туғилганлар сонидан 1 ёшгача ўлганлар сони;
Н0 ва Н1-ўтган ва жорий йилда туғилганлар сони

ИИ. Механик ҳаракат кўрсаткичлари

7.

Келганлар коеффициенти (Ккел)

К КЕЛ 1000
кел А

КЕЛ-мазкур аҳоли пунктига домий яшаш учун келган аҳоли сони

8.

Кетганлар коеффициенти (Ккет)

К КЕТ 1000
кет А

КЕТ - мазкур аҳоли пунктидан бошқа аҳоли пунктига доимий яшаш учун кетганлар сони

9.

Механик ўзгариши коеффициенти (Кмў)

К му

( КЕЛ КЕТ) 1000

ёки Кмў=Ккелкет



А

10
.

Мутлоқ механик ўзгариши (МЎ)

МЎ=КЕЛ-КЕТ






11.3-жадвал Ўзбекистон Республикасида аҳоли табиий ҳаракати кўрсаткичлари (ҳар 1000


кишига, ‰)








Туғилганлар

Ўлганлар

Табиий ўзгариши

2000

2002

2000

2002

2000

2002




Ўзбекистон Республикаси

21,3

21,0

5,5

5,4

15,8

15,6

11.3-жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, Республикада 2002 йилда 2000 йилга нисбатан аҳолини табиий ўзгариши пасайган (0,2 пункт). Бу пасайиш Қорақалпоқистон Республикаси, Жиззах, Қашқадарё, Сирдарё, Сурхондарё, Фарғона, Тошкент, Хоразм вилоятлари ва Тошкент шаҳри ҳисобидан амалга ошган.


Ўлим коеффициентини Тошкент шаҳрида Жиззах вилоятига нисбатан деярли 2 баравар юқори еканлиги инсонни ташвишга солади.
Аҳолини такрор барпо етиш жараёнини тавсифлаш учун статистика дарсликларида рус земство статистики В.Н.Покровский номи билан боғлиқ бўлган «Ҳаётийлик коеффициенти»ни ҳисоблаш тавсия етилган.
Ҳаётийлик коеффициенти туғилганлар сонини ўлганлар сонига бўлиш йўли билан аниқланади:
К Т
х У
Бу кўрсаткич туғилиш коеффициентини ўлиш коеффициентига бўлиш йўли билан ҳам аниқланиши мумкин. Агар бу нисбат натижаси 1 дан катта
К м 1
К у
бўлса, у ҳолда мазкур регионда табиий ўсиш содир бўлган, агар бу нисбатан 1 дан кичик
К м 1
К у
бўлса, у ҳолда мазкур регионда аҳолининг камайиши содир бўлган.
Демак ҳаётийлик коеффициентининг ўсиши аҳоли сонининг ошишига олиб келади ва аксинча.
Макроиқтисодиётнинг бўлажак истиқболини олдиндан режалаштириш, енг аввало, аҳолининг келгусида ўзгаришини - истиқболини аниқлашдан бошланади. Чунки режа кўрсаткичларининг асосий қисми жамият еҳтиёжини, хусусан аҳоли еҳтиёжини қондиришга буйсундирилиши лозим. Аҳолининг истиқболда кўпайишини белгилаш: келгусида шаклланадиган демографик таркибий ўзгаришларни аниқлаш; ҳудудий миқёсида аҳолининг табиий кўпайиши ва миграция қўламини тахмин қилиш; шаҳар билан қишлоқ аҳолиси нисбатини олдиндан билиш; меҳнат таркибий ўзгаришини олдиндан таҳлил қилиш; ҳар бир ҳудуднинг ўзига хос хусусиятларини келгуси 15-20 йил мобайнигача башорат (тахмин) қилабилишдан иборатдир.
Зеро, бозор иқтисодиёти фақат бугунги куннинг ёхуд яқин келажакнинг манфаати билангина яшамайди, аксинча, у ишлаб чиқарувчи кучларнинг бугунги салоҳиятига таяниб, истиқболда рўй берадиган аҳоли ва меҳнат ресурсларининг ўсиши натижасида таъсир етадиган оқибатларни ҳам олдиндан ҳисобга олади.
Аҳолининг перспектив (истиқболдаги) сонини ҳисоблаш глобал ва ёшни силжиш усуллари ёрдамида ҳисобланиши мумкин.
Глобал усулда ҳисоблашда аҳолининг йил бошидаги сони (А0), табиий ўзгариш (Ктў) ёки умумий ўзгариши коеффициентлари бошланғич маълумот вазифасини бажаради. Ҳисоблаш қуйидагича бажарилади:
К му К му
А1 А0 1 1 1 К ; А2 А1 1  1 1 К ва ҳ.к.
2 му 2 му
бу ерда А1 ва А0 - аҳолининг жорий йил охиридаги ва кейинги йил бошидаги сони; Ктў - табиий ўзгариш (ёки умумий ўзгариш) коеффициентлари;
К му

1  1 К
А0  1 - жорий йилда аҳоли сонининг қўшимча ўзгариши, яъни

2 му

А10+1


К му

1  1 К
А1   2 - кейинги йилда қўшимча ўзгариши лозим бўлган аҳоли сони,

2 му
яъни,
А21+2
Бу усулни қўллаш тартибини қўйидаги шартли мисолда кўриб чиқамиз.
Қуйидагилар берилган: Йил бошида шаҳар аҳолисининг сони - 118 минг киши; Табиий кўпайиши коеффициенти - 0,0170.
Кейинги икки йилнинг бошида аҳоли сони неча киши бўлиши еҳтимоллигини топинг.
Юқоридаги формулаларни қўллаймиз:
К му
1. А1 А0 1  1 1 К
2 му
 0,0170 

2
А1 118 1 1  1 0,0170
А1=118(1+0,01701) А1=1181,0171
А1=120 минг киши
1=120-118=2 минг киши.
К му
2. А2 А1 1  1 1 К
2 му
 0,0170 

2
А2 120 1 1  1 0,0170
А2=120(1+0,0172)
А2=1201,0171
А2=122 минг киши
2=122-120=2 минг киши
Бу усул аҳолининг истиқболдаги сонини ҳисоблашда кўл келса-да, лекин уларни ёш жиҳатдан алоҳида-алоҳида ҳисоблаш имконини бермайди. Бундан ташқари ҳар кейинги йилнинг қўшимча ўзгариши фақат бошланғич, база сифатида қабул қилиб олинган табиий ёки умумий ўсиш даражалари турлича бўлиши мумкин.
ғшни силжитиш усулида аҳолининг перспектив сони қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
ихПхх+1
их - х ёшгача яшаши мумкин бўлган аҳоли сони;
Пх - х+1 ёшгача яшаши мумкин бўлган еҳтимоллик; их+1 - ёшгача яшаши мумкин бўлган аҳоли сони.
Шундай қилиб, ҳар бир ёшдаги аҳоли сони (их) ҳар бир ёш яшаши мумкин бўлган еҳтимоллик коеффициенти. (Рх)ёрдамида бир ёшдан (их) иккинчи ёшга (их+1)
«силжитилади».

Бу усулни қўллаш тартибини қуйидаги шартли рақамларда кўриб чиқамиз (11.4- жадвал). Шу маълумотларга асосланиб уч авлоднинг перспектив сонини бўлажак 1, 2 ва 3 йиллар, яъни 2002, 2003 ва 2004 йиллар учун аниқланг. Ечиш учун жадвалнинг сўнгги устунларини тўлдирамиз.
ғшни силжитни усулида аҳолининг перспектив сонини аниқлаш тартиби



Аҳолининг жорий йил охиридаги сони
и17 и18 и19
Келгуси 1-йил
бошида бўлиши мум-кин бўлган аҳоли сони
и18= и17Р17 и19= и18Р18 и20= и19Р19
Келгуси 2-йил
бошида бўлиши мум-кин бўлган аҳоли сони
и19= и18Р18 и20= и19Р19 и21= и20Р20
Келгуси 3-йил
бошида бўлиши мум-кин бўлган аҳоли сони
и20= и19Р19 и21= и20Р20 и22= и21Р21

и17+ и18+ и19 и18+ и19+ и20 и19+ и20+ и21 и20+ и21+ и22

Демак, 2000 йилдаги 17 ёшли 3786 кишидан:





2002 йилга келиб: и18= и17Р17
и18= 378699641=3772
киши
2003 йилга келиб: и19= и18Р18
и19= 377299600=3757
киши
2004 йилга келиб: и20= и19Р19
и20= 375799562=3740
киши қолар екан

Шу тариқа бошқа ёшдаги аҳоли сони тегишли йиллар учун ҳисобланган.


Ҳисоблашда механик ўзгариш коеффициенти еътиборсиз қолдирган.

11-4-жадвал ғшни силжитиш усулида аҳолининг перспектив сонини ҳисоблаш тартиби


ғш

Мазкур ёшдаги
аҳолининг 1999

Ҳар бир ёш яшаши мумкин бўлган

Йил бошида бўлиши мумкин бўлган ёшлар

2002

2003

2004




йил бошидаги сони

еҳтимоллик коеффициенти

их+1хПх

17

3786

0,99641

-

-

-

18

3764

0,99600

37860,9964
1-3772

-

-

19

3742

0,99562

37649,9960
0=3749

37720,9960
0=3757

-

20

-

0,99526

37420,9956
2=3726

37490,9956
2-3732

37570,9952
6=3740

21

-

0,99503

-

372699526
=3708

37320,9951
6=3714

22

-

0,99498

-

-

37080,9950
3=3689


Download 35,1 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish