Mavzu: aniqlovchi va uning turlari

qaratqichli aniqlovchi deyiladi. Aniqlovchining bu turi qaratqich kelishigidagi so`zlar bilan ifodalanadi. Qaratqichli aniqlovchilar tobelangan so`z (bo`lak) qaralmish hisoblanadi.
Qaratqich aniqlovchili so`z birikmalarining asosiy belgisi hokim so`zning egalik qo`shimchalari bilan (ko`pincha, III shaxs birlik sondagi –i, -si qo`shimchasi bilan) kelishini talab qilishidadir: maktabimizning binosi, hunar maktabi.
Qaratqichli aniqlovchilar qaralmish bilan munosabatga kirishganda turlicha shakllanadi.
1) qaratqich va qaralmish belgili keladi (daraxtning bargi);
2) qaratqich belgisiz, qaralmish belgili keladi (direktor xonasi);
3) qaratqich va qaralmish belgisiz qo`llanadi (o`rik danak, yong`oq mag`iz);
Ayrim vaqtda qaratqich belgili, qaralmish belgisiz kelishi ham mumkin (bizning qishloq).
Qaratqichli aniqlovchi quyidagi so`z turkumlari bilan ifodalanadi:
1) ot bilan: Shiftga osig`liq qirqinchi chiroqning qalpog`i uy devorlarining tepa yog`iga cho`ziq soya solgan (H.G’.)
2) otlashgan sifat bilan: Yaxshining yaxshiligi tegar har yerda, yomonning yomonligi tegar tor yerda. (Maqol).
3) otlashgan son bilan: Birining ko`zi qora, ikkinchisining ko`zi ko`k edi. O`nning yarmi- besh.
4) olmosh bilan: Bizning eshon – kabobpazlarning piri (A.Q.)
5) otlashgan sifatdosh bilan: So`raganning bir yuzi qora, bermaganning ikki yuzi qora. (Maqol)
207-mashq. (Berilgan gapdagi sifatlovchi va qaratqichli aniqlovchilarni guruhlab ko`chiriladi, qaysi so`z turkumi bilan ifodalanganini aytiladi.)
Dutor torlarining jarangi zumradning tovushiga qo`shilib ketdi.
dutor torlarining jarangi – qaratqichli aniqlovchi.
Mustahkamlash.

1. 
   O`quvchilar so`z mulkining sultoni A.Navoiy hayotiga doir sahna ko`rinishi ijro etadiladi. O`quvchilar she`riy matndan aniqlovchilarni topadilar.
   
2. 
   “Biz senga ishonamiz” sharti .
   

Har bir guruh a`zolaridan vakil chiqadi. Ular ot bilan, sifatdan, olmosh bilan ifodalangan qaratqichli aniqlovchilarga misol aytib qadam tashlaydilar. O`z vaqtida aytolmagan o`quvchi mag`lub bo`ladi.
O`quvchilarga quyidagi savollar beriladi:

• 
  Qaratqichli aniqlovchi nima?
  
• 
  Qaralmish nima?
  
• 
  Qaratqichli aniqlovchi qaysi turkum so`zlar bilan ifodalanadi?
  

Dars davomida har bir jarayonda qatnashgan o`quvchilarga rag`bat berib boriladi. Rag`bat kartochkasiga qarab o`quvchilarga ball qo`yiladi.
Uyga vazifa: 1. 208-mashqni bajarish

2. 
   Badiiy adabiyotlardan mavzuga doir misollar topib yozish
   

Dars she`r bilan yakunlanadi.
Yassaviy baytida tumorim,tilim,
Navoiy nazmida sen orim,tilim,
Kumushning vaslida betakror malak,
Qodiriydan qolgan yodgorim,tilim.