Mavzu: aminokislotalar va oqsillar oqsillarga sifat reaksiyalar. Darsning maqsadi

Nazariy qism.


Xozirda har xil tabiiy ob’ektlardan 200 xilga yaqin aminokislotalar ajratib olingan. Organizmlarda doim uchraydigan aminokislotalardan tashqari erkin holda har xil aminokislotalar ham uchraydi.
Aminokislotalar karbon kislotalarning amino guruh tutuvchi hosilalaridir.
Tarkibidagi karboksil , aminoguruhlar va aminoguruhlarning joylashuviga qarab sinflanadi.Aminokislotalar umumiy qoida bo’yicha nomlanadi.Ayrim aminokislotalar oqsillar tarkibiga kiruvchi aminokislotalar trivial nom bilan ham nomlanadi.
Masalan:





Lizin , 2,6-diaminogeksan kislotasi

β-aminopropan kislota
3-aminopropion kislota
α -aminokislotalari asosan tabiiy manbalardan olinadi.Oqsillarning suvli eritmalari kislotali muhitda gidroliz qilinsa α-aminokislotalar aralashmasi hosil bo’ladi.Hosil bo’lgan aralashmadan alohida aminokislatalar har xil usullar bilan
ajratib olinadi.Oqsillardan ajratib olingan aminokislotalar (aminosirka kislotasidan
tashqari) optik faol.


α-аminokislotalar α-galogenkarbon kislotalar ammiak bilan oson reaksiyaga kirishib tegishli α-aminokislotalarga aylanadi. α-galogenkarbon kislotalardan ,aldegidlardan ,galogenuglevodorodlardan sintez qilinishi mumkin.



Aldegidlar vodorod sianid va ammiak bilan ta’sirlashib α-aminokislotalarning nitrillarini hosil qiladi.Reksiya uchun kaliy sianid va ammoniy hlorid ishlatiladi.
(Shtrekker-Zelinskiy reaksiyasi).

Hosil bo’lgan nitril gidroliz qilinsa tegishli aminokislataga aylanadi.

Asetilaminomalon efiri galogenuglevodorod bilan alkillanadi.Hosil bo;lgan birikma gidroliz qilinsa dekarboksillanib tegishli aminokislota chiqadi.



Aminokislotalarni ajratib olish usullari ularning biologik ob’ektdagi holatiga, ya’ni bog‘langan yoki bog‘lanmaganligiga bog‘liq. Erkin aminokislotalar odatda 75-80 % li etanol yoki metanol yordamida ajratib olinadi. Bundan tashqari aminokislotalarni trixlorsirka kislotasining 5 % li eritmasi bilan ekstraksiyalab olish mumkin.
Agar aminokislota bog‘langan holatda bo‘lsa, uni faqat oqsil yoki peptidni gidrolizlashdan keyingina ajratib olish mumkin. Aminokislotalarning molekulasida har xil o‘rinbosarlar bo‘lishi ularni rangli reaksiyalar yordamida aniqlash imkoniyatini beradi. Bu reaksiyalarning aksariyati juda sezgir bo‘lib, juda oz miqdordagi aminokislotalarni topish mumkin. Ayrim rangli reaksiyalar aminokislotalarni miqdoriy analizida ham qo‘llaniladi.