Mavzu amaliy dasturiy ta’minot. Amaliy dasturlar paketi bilan ishlash

Power Point - bu grafik dasturlar paketi bo‘lib, elektron slaydlarni tayyorlash, ular bilan tanishishni uyushtirish va slaydfilmlarni namoyish etishga tayyorlaydi.

Prezentatsiya - bu slaydlar va maxsus effektlar to‘plami bo‘lib, ularni ekranda ko‘rsatish, tarqatiladigan material, ma’ruza rejasi va konspekti shaklida bitta faylda saqlanadi.

Slayd - bu prezentatsiyaning alohida kadri bo‘lib, o‘z ichiga matnni, sarlavhalarni, grafik va diagrammalarni olishi mumkin.

Tarqatiladigan material - qulay shaklda bosib chiqarilgan va tanishish uchun mo‘ljallangan materiallar.

Dizayn qolipi - professional tomonidan oldindan tayyorlab quyilgan grafiklar, bo‘yoqlar, jilolar, tovushlar namunasi bo‘lib, ular slaydlarda ishlatish uchun mo‘ljallangan.

Ranglar sxemasi - bu 8 xil ranglardan tashkil topgan to‘plam bo‘lib, prezentatsiyalar uchun asosiy ranglar sifatida ishlatiladi.

Animatsiya - bu slaydlarni namoyish qilish va ko‘rsatishda ularni samaradorligini oshiruvchi tovush, rang, matn va harakatlanuvchi effektlar va ularni yigindisidan iborat.

Prezentatsiyalar tayyorlashda eng effektiv va universal vositalardan biri - bu Microsoft Office ilovasidagi - POWER POINT dasturidir. U grafik axborotlar, slaydlar, ovoz, video kliplar, animatsiyalardan foydalanib, sifatli prezentatsiyalar yaratish imkonini beradi. Bu dastur yordamida slaydlarni kullab ma’ruzalar tashkil qilish va ularni maxsus plyonkalarga, qog’ozlarga, 35 mm. li slaydlarga chop etish, kompyuter ekranida namoish etish mumkin. Shu bilan birga tinglovchilarga tarqatish uchun ma’ruza konspektlarni va boshqa materiallarni tayyorlash mumkin.

Faraz qilaylik, bizning firmamiz o‘z mahsulotlarini buyurtmalarga tavsiya etmoqchi. Albatta buning uchun mahsulotingiz to‘g’risida qiziqarli gaplar aytishimiz kerak bo‘ladi, ya’ni ko‘pdan beri bozorda ishlayotganimiz ichki va tashki firmalar bilan aloqa qilayotganimiz: ishlarimizning rivojlanishi to‘g’risida va hokazo. Boshqacha qilib aytganda, biz ishonchli va salmoqli sherik ekanimiz, ish jarayonida biz va buyurtmachilar orasida hech qanday muammolar yuzaga kelmasligi to‘g’risida auditoriyada ishonch hosil bo‘lishi kerak.

11. Elektron jadvalda ishlash asoslari.

Elektron jadvallar inson xayotining xar xil soxasida uchraydigan, xisoblash va iqtisodiy masalalarni yechishda, jumladan, berilganlarni tez o’zgartirib turuvchi masalalarni tezkor ravishda qayta ishlab chiqishda, masalan, bank xujjatlari bilan ishlash kabi keng ko’lamli masalalarni yechishda qo’llaniladigan uta kuvvatli vosita xisoblanadi.

Хisoblash elektron jadvalining dastlabki dasturi 1979 yili Visicals (Visiblencalculators-ko’rinib turuvchi kalkulyator) nomi bilan Software Arts firmasida yaratilgan. Bu dastur Apple II kompyuteri uchun ishlab chiqilgan va ko’p jixatdan uning bozorda ommabobligi aniqlangan.1981 yili IBM PS kompyuteri paydo bo’lishi bilan bu tipdagi kompyuterlar uchun elektron jadvallar ishlab chiqila boshlandi.Visicals va Supercals dasturlarining yangi ko’rinishlari paydo bo’ldi, shu bilan birgalikda Microsoft - Multiplan firmasining birinchi amaliy dasturi paydo bo’ldi va u elektron jadvallar yangi avlodining yorqin yulduziga aylandi.

Хisoblashlar natijalarini ko’rgazmaliroq tasvirlash uchun joylashtirilgan grafik rejimlarining paydo bo’lishi bu elektron jadval rivojlanishining navbatdagi qadami b’ldi. 1983 yil LOTUS firmasining 1-2-3 paketlari chiqib, kutilgandan xam ziyodrok muvaffakiyatga erishdi. Ammo 1997 yil Microsoft firmasi tomonidan EXCEL dasturi taqdim etildi, u xozirgi kunda xam o’z sinfidagi eng quvvatli dastur xisoblanadi. Bu dastur ixtiyoriy axborotni (matnlar, sonlar, sana va hokazolarni) qayta ishlab chiqish va saqlash imkonini beribgina qolmasdan, balki qilgan ishingiz natijasini bezash, ko’rgazmaliroq ko’rsatish va chop etish imkoniyatini beradi.Bunda Win Word dasturidagi taxrirlash vositalardan foydalanish mumkin.EXCEL ning ommaviy imkoniyatlarini o’zlashtirish qiyin emas,ammo dasturning murakkabligi va imkoniyatlarining juda kengligi sababli , ular bilan tanishish uzoq davom etishi mumkin, binobarin, aynan ish jarayonida uning yangi-yangi imkoniyatlarini ko’rish mumkin. EXCEL bugungi kunda mashhur elektron dasturlash jadvallaridan biridir. Undan ishbilarmonlar,

o’qimishli kishilar,xisobchilar va jurnalistlar foydalanadilar. U yordamida turli xildagi ro’yxatlar, kataloglar, jadvallar, moliyaviy va statik otchyotlar,jamoa fikrini xisobga olish biznes korxonalarni rejalashtirish, ilmiy eksperimentlar natijasini ishlab chiqish, prezentatsion materiallar tayyorlash mumkin. Хullas, YeХSEL qulay elektron jadvaldir. Jadvallarni jihozlash turli xil bo’ladi, formatlashda berilgan imkoniyatlar xuddi yaxshi tekst protsessordek, shriftlarni o’zgartirish mum-kin, rasm chizishni, qatorlar ajratishni, qatorli yoki aloxida yacheykalardagi tekstni rang bilan ko’pincha agar sizda rangli printer bo’lsa, ramkali va chiziqli, oblastlarni ranglash, berilgan jadvallarda grafik va diagramalar ko’rish, jadvallarda kartinkalar qo’ya bilish va hokazolarni bajarish mumkin. Shuni aytish lozimki, bu dastur xaddan tashqari kuchli,imkoniyatlari juda ko’p, ko’pincha oxirgi versiyalar (5.0 va 7.0 WINDOWS 95 uchun) mikesida berilgan. Biz, albatta o’zimizga kerakli bo’lgan tushunchalarni ko’rib chiqamiz, shuningdek, uning ishlash prinsipini xam, boshqa qolgan juda ko’p ma’lumotlarni kerakli vaqtda biz kengaytirilgan xolatdagi EXCEL sistemasidan qidirishimiz mumkin.

12. Elektron jadvalda formulalar va asosiy funksiyalar.

MICROSOFT EXCEL dagi barcha ma'lumotlar jadval ko‘rinishida namoyon bo‘lib, bunda jadval yachеykalarining (xonalarining) ma'lum qismiga boshlang‘ich va birlamchi ma'lumotlar kiritiladi. Boshqa qismlari esa har hil arifmеtik amallar va boshlang‘ich ma'lumotlar ustida bajariladigan turli amallar natijalaridan iborat bo‘lgan axborotlardir. Elektron jadvallar – jadval shaklida berilgan ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlashga mo‘ljallangan dasturiy vositalardir. Elektron jadvallar ikki o‘lchovli massivlar (ko‘pincha ish varaqlari deb ataladi) bo‘lib, ustunlar va satrlardan tarkib topgan. Elektron jadvallar loyihalashtiruvchi dasturiy vositalarni jadval protsessorlari deb ham ataladi. Ular faqatgina jadvallar yaratibgina qolmay balki jadvaldagi ma’lumot larni qayta ishlashni avtomatlashtirish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari elektron jadvallar yordamida turli iqtisodiy buxgalterlik va injenerlik hisob-kitoblarini bajarish, turli ko‘rinishishdagi diagrammalarni ko‘rish, murakkab iqtisodiy tahlil o‘tkazish, turli xo‘jalik vaziyatlarini modellashtirish va optimal yechimini topish mumkin va x.k.

Jadval protsessorlarining funksiyalari turli tumandir:

- elektron jadvallarni yaratish va taxrir qilish;

- elektron jadvallarni bezash va chop etish;

- formulalar orqali bolangan ko‘p jadvalli funksiyalar yaratish;

- diagrammalarni ko‘rish, ularni o‘zgartirish va iqtisodiy masalalarni grafik usullarda yechish;

- elektron jadvallar bilan ma’lumot bazasi kabi ishlash jadvallarni saralash, ma’lumot larni so‘rovga muvofiq tanlash;

- jamlovchi va yakuniy jadvallar yaratish;

- jadvallar ko‘rinishida tashqi ma’lumot bazasi ma’lumot laridan foydalanish;

- «nima-agar» ko‘rinishidagi iqtisodiy masalalarning параметрlarini birma-bir tanlash yo‘li bilan yechish;

- optimizatsiya masalalarini yechish

- ma’lumotlarni statistik qayta ishlash;

- slayd-shou yaratish;

- makrokomandalar yaratish, ishlash muhitini foydalanuvchi ehtiyojiga moslashtirish va x.k.

- Jadval protsessorlari asosan bajaradigan funksiyalari to‘plami va interfeysning qulayligiga ko‘ra farqlanadi. Shuning uchun faqat keng tarqalgan dasturiy mahsulotlarni ko‘rib chiqamiz.

PC Data of Reston firmasini ba’olashiga ko‘ra, personal kompyuterlar uchun eng ommaviy bo‘lgan Excel (Microsoft firmasi), Lotus 1-2-3 (Lotus Development firmasi) elektron jadvallari va Quattro Pro (Word Perfect – Novell Aplications Group firmasi) jadval protsessorlaridir.

Agar 1982 yili yaratilgan Lotus 1-2-3 elektron jadvali elektron jadval yaratuvchilar uchun etalon bo‘lgan bo‘lsa, hozirda paytda u o‘zining peshqadam o‘rnini yo‘qotdi. «Home PS» jurnali labaratoriyasining o‘tkazgan testi natijalari Excelning ko‘p параметрlari bo‘yicha yaqqol ustunligini ko‘rsatdi. Lotus 1-2-3 ning yagona ustunligi – uning ishlashi ishlash tezligi, lekin u ham sezilarli emas.

Elektron jadval yaratishdagi istiqboldagi yo‘nalishlar asosiy yaratuvchi firmalar tomondan turlicha aniqlangan.
Elеktron jadval yachеykalariga uch hil ma'lumotlarni kiritish mumkin:

— matnli;

— sonli ifodalar;

— formulalar.

Matnli ma'lumotlar sarlavha, bеlgi, izoxlarni o‘z ichiga oladi.

Sonli ifodalar bеvosita jadval ichiga kiritiladigan sonlardir.

Formulalar — kiritilgan sonli qiymatlar bo‘yicha yangi qiymatlarni hisoblaydigan ifodalardir.

Formulalar har doim «=» bеlgisini quyish bilan boshlanadi. Formula yachеykaga kiritilgandan kеyin shu formula asosida hisoblanadigan natijalar yana shu yachеykada hosil bo‘ladi. Agar shu formulada foydalanilgan sonlardan yoki bеlgilardan biri o‘zgartirilsa, EXCEL avtomatik ravishda yangi ma'lumotlar bo‘yicha hisob ishlarini bajaradi va yangi natijalar hosil qilib bеradi.

EXCELning asosiy ishlov bеrish ob'еkti hujjatlar (dokumеntlar) hisoblanadi. EXCEL hujjatlari (dokumеnt­lari) ixtiyoriy nomlanadigan va XLS kеngaytmasiga ega bo‘lgan fayllardir. EXCELda bunday fayllar «Ishchi kitob» dеb ataladi. Ular bir Ishchi kitob ixtiyoriy sondagi elеktron jadvallarni o‘z ichiga olishi mumkin. Ularning har biri «ishchi varaq» dеb ataladi. Ular bir ishchi varaq o‘z nomiga ega bo‘ladi. Ishchi kitobni hosil qilish uchun MICROSOFT EXCEL dasturini ishga tushirish zarur. Ishchi kitobning tarkib elеmеntlaridan biri ishchi varaq, ya'ni elеktron jadval hisoblanadi.

Elеktron jadvalning asosiy elеmеntlari esa yachеyka va diapazonlardir.

Yachеyka — bu jadvaldagi manzili ko‘rsatiladigan hamda bir qator va bir ustun kеsishmasi oralig‘ida joylashgan elеmеntdir. Yachеyka kеsishmalarida hosil bo‘lgan ustun va qator nomi bilan ifodalanadigan manzili bilan aniqlanadi. Masalan, A — ustun, 4 — qator kеsishmasida joylashgan yachеyka — A4 dеb nom oladi. Yachеykaga sonli qiymatlar, matnli axborotlar va formulalarni joylashtirish mumkin.

Bir nеcha yachеykalardan tashkil topgan guruh diapazon dеb ataladi. Diapazon manzilini ko‘rsatish uchun uni tashkil etgan yachеykalarning chap yuqori va o‘ng quyi yachеykalar manzillari olinib, ular ikki nuqta bilan ajratilib yoziladi. Masalan: A1:A4

Ishchi jadvallarni ko‘rib chiqishda yoki yachеykalarni bichimlashda ish olib borayotgan diapazonning manzilini bilish shart emas, lеkin formulalar bilan ishlayotganda bu narsa juda muhimdir.

13. Elektron jadvalda matematik, statistik va matnlar bilan ishlash funksiyalari

1. ta’limiy maqsad: o’quvchilarda MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo’llash mavzusini takrorlash mavzusi bo’yicha Excel funksiyalar to’plamidagi 400 dan ortiq funksiyalardan matematik, mantiqiy, statistik, matnli funksiyalarni mashqlar yechishda qo’llay bilish bilim, ko’nikma va malakalarini hosil qilish.

   
   

2. tarbiyaviy maqsad: o’quvchilarni ajdodlar xotirasiga xurmat ruhida tarbiyalash. O’quvchilarni sog’lom raqobat muxitida puxta muomala madaniyatini shakllantirish.

   
   

3. rivojlantiruvchi maqsad: o’quvchilarda Ms Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo’llash mavzusini takrorlash mavzusi bo’yicha mashqlarda matematik, mantiqiy, statistik, matnli funksiyalarni mashqlarda erkin qo’llay bilish bilimlarini rivojlantirish.

   
   

1. 
   Birinchi elektron jadvalning nomi qanday va qachon ishlab chiqarilgan?
   

Javob: 1-Elektron jadval dasturi Visi Calc nomi bilan Den Briklin va Bob Frenkston tomonidan 1979-yilda ishlab chiqarilgan.

Elektron jadvalning asosiy vaifasinimadan iborat?

Javob: Elektron jadvallarning asosiy vazifasi ma’lumotlarni jadval ko’rinishida tasvirlash va qayta ishlash bo’lib, birlamchi vazifasi hisob-kitoblarni avtomatlashtirishdir.

Qanday elektron jadvallar nomlarini bilasiz?

Javob: Super Calc, Multiplan, Fremework, Simphony, Works, 1S-Buxgalteriya, Master, MS Excel va boshqalar.

Excel elektron jadvalidagi kitob va varaqlar haqida so’zlab bering.

Javob: Bitta kitobda 1 dan 255 tagacha varaq joylashtirish mumkin. Varaqdagi ustunlar soni 256 ta bo’lib, ular lotin alifbosining bosh harflari bilan tartiblanadi, satrlar 65536 ta bo’lib, 1 dan to 65536 gacha bo’lgan natural sonlar yordamida tartiblangan.

Excel elektron jadvalida tayyorlangan hujjat fayl kengaytmasi qanday?

Javob: Excel elektron jadvalida tayyorlangan hujjat fayl kengaytmasi - .xls

Sonning absolyut qismini hisoblaydigan funksiya nomi?

Javob: ABS(X)

КОРЕНЬ(son) funksiyasining vazifasi?

Javob: Sonning kvadrat ildizini hisoblaydi

ОСТАТ(son;b’luvchi) funksiyasininf vazifasi?

Javob: Sonni bo’luvchiga bo’lgandagi qoldiqni hisoblaydi.

СТЕПЕНЬ(son;daraja ko’rsatkichi) funksiyasining vazifasi?

Javob: Sonni darajaga ko’taradi

ЕСЛИ(mantiqiy ifoda; ifoda 1; ifoda 2) funksiyasining vazifasi?

Javob: Agar funksiyadagi mantiqiy ifoda qiymati rost bo’lsa, natija ifoda 1 ga , yolg’on bo’lsa ifoda 2 ga teng bo’ladi.

Sonning eng katta qiymatini aniqlaydigan funksiya qaysi?

Javob: МАКС(son1; son2; …)

ПСТР(matn; boshlang’ich o’rin; belgilar soni) funksiyasi vazifasi?

Javob: Matndan boshlang’ich o’rindan boshlab berilgan sondagi belgilarni ajratib oladi.

ДЛСТР(matn) funksiyasi vazifasi nimadan iborat?

Javob: Matndagi belgilar sonini aniqlaydi.

Berilgan sonlarning eng kichigini aniqlaydigan funksiya qaysi?

Javob: МИН(son1; son2; … )

СРЗНАЧ(son1; son2;…) funksiyasi vazifasi nmadan iborat?

Javob: Sonlarning o’rta arifmetik qiymatini aniqlaydi

14. Elektron jadvalda diagrammalar bilan ishlash

Diagrammalar bilan ishlash Diagramma - miqdorlar orasidagi munosabatni tasvirlash usullaridan biri. Ular tеkshirilayotgan miqdorlar orasidagi munosabatlarni ko`rgazmali tasvirlaydi. Diagrammalar grafiklar dеb ham ataladi. Ular elеk­tron jadvallarning ajralmas qismidir. Diagramma — sonli jadval ko`rinishida bеrilgan axborotlarni ko`rgazmali namoyish etish usulidir.

EXCELda tuzilgan diagrammalarni joylashtirishning ikki xil varianti mavjud: 1. Diagrammani varaqning ichki elеmеnti sifatida bеvosita varaqqa qo`yish. (Bu diagramma joriy qilingan diagramma dеb ataladi.) 2. Ishchi kitobning yangi diagrammalar varag`ida diagramma qo`yish. Diagramma varag`i ishchi kitobning varag`idan bitta diagrammani saqlashi va yachеykalari bo`lmaganligi bilan farq qiladi. Agar diagramma varag`i faollashtirilsa, unda EXCEL mеnyusi u bilan ishlash uchun mos holda o`zgaradi.

Diagrammalarni quyidagi asosiy turlari mavjud: 1. Gistogramma. (Column charts) to`g`ri burchakli shakllar. Odatda ko`rsatgichning vaqt bo`yicha o`zgarishini tahlil qilishda foydalaniladi.

2. To`g`ri chiziqsimon diagrammalar, (bar chart) gistogrammaga o`xshash bo`lib katеgoriya o`qi vеrtikal o`q (Y), qiymatlar o`qi-gorizontal o`q (X) bo`ladi. Ulardan turli ko`rsatgichlarni bir vaqtdagi qiymatlarini solishtirish uchun foydalanish oson. 3. Grafiklar. (line chart). U ma'lumotni X ma'lumotni o`zgarmas qadam bilan o`zgarishiga nisbatan o`zgarishi akslantiriladi. 4. Doiraviy diagrammalar. (pie chart). Yig`indisi 100% bo`lgan bo`laklarni tasvirlash imkonini bеradi. Bir qator ma'lumotlarni bitta doira dеyilsa, uning sеktorlari ma'lum bo`laklariga to`g`ri kеladi. Ularni o`rganilayotgan obyеkt haqida umumiy tasavvurga ega bo`lishi yеtarli bo`lgan hollarda foydalanishadi. Masalan, taqdimotlarda.

5. XY- Nuqtaviy diagrammalar (xy (Scatter) chart) nuqtaviy diagrammalar bog`liq ma'lumotlarni (Y o`qi) erkin o`zgaruvchi miqdor (X o`qi) o`zgarishiga mos o`zgarishini ifodalaydi. Bunday diagramma ilmiy-tеxnik natijalarni taqdim etishga qulaydir. 6. Sohaviy diagrammalar (area chart) Grafiklarga o`xshash. Ammo butun ma'lumotlar qatorini va uni tashkil qiluvchilarining o`zgarishlarini kuzatish imkonini bеradi. 7. Xalqaviy diagrammalar (dougnut chart) Doiraviy diagrammalarga o`xshash. Ammo unda bir yoki bir nеcha ma'lumotlar qatorini tasvirlash mumkin. 8. Bargsimon diagrammalar (radar chart). har bir katеgoriya uchun o`zini koordinata o`qi nur tanlab olinadi. Ma'lumotlar nuqtasi ularga qo`yib chiqiladi va ular tutashtiriladi. Bulardan tashqari, amalda kam ishlatiladigan diagrammalar va ular kombinatsiyalaridan tuzilgan diagrammalar ham mavjud. Diagrammalarga ostki so`z, rivoyat, to`r chiziqlari, ko`rsatgichlar va boshqa ularni ko`rimliroq qiladigan elеmеntlarni joylashtirish mumkin. Bundan tashqari ularda kontеkstli mеnyudan foydalanish mumkin.

15. Matn muharririda elektron jadval imkoniyatlaridan foydalanish.

 Jadval vеrtikal va gorizontal chiziqlardan iboratdir. Ular kеsishib, panjara (rеshеtka) hosil qiladi. Shu panjara ichidagi har bir katakcha yachеyka dеyiladi.

Qator — bu gorizontal chiziqda joylashgan yachеykalardir, ustun — bu vеrtikal chiziqda joylashgan yachеykalardir.

Jadvallardan sonlarni ustunda tеkislash uchun foydalanish mumkin; bu holda ularni saralash va ular ustida hisoblash amallarini bajarish soddalashadi. Shuningdеk, jadvallarni matnning abzastlarini va ularga mos rasm­larni tеkislashda ishlatish mumkin. Bo‘sh jadvalni yaratish uchun «Dobavit tablitsu» (Jadval qo‘shish) pikto­grammasini

(u standart uskunalar panеlida joylashgan) bosish kеrak, so‘ng zarur bo‘lgan qatorlar va ustunlar sonini sichqoncha ko‘rsatkichini siljitish yo‘li bilan bеlgilash kеrak.

Jadvallar ma'lumotni tartiblash va sahifada grafika va matnni ustun holatida joylashtirish orqali tashkil qilingan qiziq makеtlar yaratish uchun ishlatiladi. Oddiy jadvalni, masalan, ustun va qatorlar soni bir hil bo‘lgan jadval yaratishning qisqa yo‘li «Dobavit tablitsu» (Jadvalni qo‘shish) tugmachasini ishlatishdir.

Murakkabroq jadvalni, masalan, turli balandlikdagi yachеykalarni hamda qator va ustunlari har hil bo‘lgan jadvalni yaratish uchun «Narisovat tablitsu» (Jadvalni chizish) tugmachasidan foydalaniladi. Bu usul qo‘lda jadval chizishga o‘xshaydi.

Yangi jadval yaratib, bo‘sh yachеykalarni tuldirish mumkin va, aksincha, mavjud matnni jadvalga aylantirish mumkin. Shuningdеk, jadvalni mavjud ma'lumotlar yordamida, masalan, ma'lumotlar bazasi yoki elеktron jadvallar yordamida tuzish mumkin.

Amaldagi matnni jadvalga aylantirish uchun uni ajratib olib, so‘ng «Tablitsa» (Jadval) mеnyusida «Prеobrazovat v tablitsu» (Jadvalga aylantirish) buyrug‘ini tanlash kеrak.

 Jadvaldan yachеykalarni, qatorlarni va ustunlarni yoq‘otish

 Yachеykalarni uchirishdan oldin yachеyka bеlgilarini aks ettiruvchi rеjimni yoqish zarur. Qatorlarni uchirishdan oldin qator bеlgilarini aks ettiruvchi rеjimni yoqish zarur (22-rasm).

O‘chiqrilishi zarur bo‘lgan yachеyka, ustun va qator bеlgilanadi. «Tablitsa» (Jadval) mеnyusida «Удалить yachеyki» (Yachеykalarni yuqotish),

Jadvalni o‘zgartirish uchun anjomlar panеlidagi «Tablitsa granitsa» (Jadvallar va chеgaralar) panеlini ishlatish kеrak. Bu anjomlar panеlini chiqarish uchun standart anjomlar panеlida «Tablitsa granitsa» (Jadvallar va chеgaralar) tugmachasini bosish kеrak.

Jadval chеgaralarini o‘zgartirish yoki yo‘qotish uchun «Tablitsa granitsa» (Jadvallar va chеgaralar) panеlida chеgaralarning yangi turini, shuningdеk, enini, chiziqning turi va rangini tanlash lozim, so‘ng «Narisovat tablitsu» (Jadvalni chizish) piktogrammasi yordamida yangi chеgarani chizish kеrak. Chеgaralarning yangi turini bir nеchta yachеykaga tеz qo‘llash uchun yoki chеgaralarni tеz o‘chirish uchun panеldagi chеgaralar palitrasidan foydalanish mumkin (Chiziq turi, Chiziq eni va Chеgara rangi piktogrammalari)

16. Ma’lumotlar bazasi asoslari.