Mavzu: Alkinlarni laboratoriya va sanoatda olinishi Mavzuga doir misol va masalalar echish. Reja

Monosaxaridlar va polisaxaridlar.
Reja;

1. Uglevodlar klassifikatsiyasi. Polioksialdegidlar va polioksiketonlar
2. Monosaxaridlar va polisaxaridlar
Uglevodlar klassifikatsiyasi. Uglevodlarni ularning tuzilishiga ko‘ra monosaxaridlar, disaxaridlar va polisaxaridlarga ajratish mumkin. Gidrolizlanmaydigan, ya’ni oddiy uglevodlarga ajralmaydigan uglevodlar monosaxaridlar deyiladi (glukoza, fruktoza, riboza). Bu moddalardan ko‘pchiligining tarkibida uglerod atomlarining soni kislorod atomlarining soniga teng. Ko‘p oddiy uglevodlar hosil qilish bilan gidrolizlanadigan uglevodlar polisaxaridlar deyiladi (kraxmal, selluloza). Bu moddalardan ko‘pchiligining tarkibida uglerod atomlarining soni kislorod atomlari soniga teng emas. Gidrolizlanganda ikkita monosaxarid molekulasiga parchalanadigan uglevodlarga disaxaridlar deb aytiladi (maltoza, saxaroza). Uglevodlar klassifikatsiyasini umumiy holda quyidagi sxema tarzida tasvirlash mumkin
Monosaxaridlar eng sodda uglevodlar hisoblanadi. Ularning umumiy nomini molekulasidagi uglerod atomlar sonini lotincha nomiga «oza» qo‘shimchasi qo‘shib o‘qish bilan hosil qilish mumkin. Masalan. C3H6O3-trioza; C4H8O4-tetroza; C5H10O5-pentoza; C6H12O6-geksoza; C7H14O7-geptoza. Monosaxaridlar xossalarini geksozalar misolida o‘rganamiz. Ulardan glukoza eng katta ahamiyatga ega
Tabiatda tarqalishi. Glukoza sof holda yashil o‘simliklarning deyarli hamma a’zolarida uchraydi. Ayniqsa u uzum sharbatida ko‘p, shuning uchun glukoza ba’zan uzum shakari ham deyiladi. Asal, asosan, glukoza bilan fruktoza
119
aralashmasidir. Odam a’zolarida glukoza muskullarda, qonda va oz miqdorda butun to‘qimalarda bo‘ladi.
Uyga vazifa:Mavzuni o’qish va Mavzulashtirilgan test to’plami


Mavzu;Glyukozaning suvli eritmalaridagi tautometr ko’rinishi: ochiq (aldegid) shakli, ikkita siklik (besh a’zoli va olti a’zoli) shakllar orasidagi qaytar, muvozanat holatida bo’lish
Reja;
1 Glyukozaning suvli eritmalaridagi tautometr ko’rinishi:
2. ochiq (aldegid) shakli, ikkita siklik (besh a’zoli va olti a’zoli) shakllar orasidagi qaytar, muvozanat holatida bo’lish
Glukozaning tuzilishi. Nemis olimi E.Fisher glukozaning kimyoviy xossalarini o‘rganib, uning bir vaqtning o‘zida ham ko‘p atomli spirt, ham aldegid – aldegidospirtga to‘g‘ri keladigan formulasini taklif etdi. Molekula formulasi C6H12O6, tuzilish formulasi

Ta’kidlab o‘tish lozimki, glukoza yuqorida keltirilgan asiklik formaga ega bo‘lishi bilan bir qatorda, siklik ko‘rinishi ham mavjudligi bir qator reaksiyalar bilan tasdiqlanadi. Bunda glukoza molekulasidagi uglerod atomlarining bog‘lar atrofida aylanishi natijasida egik shaklga keladi va beshinchi uglerod atomidagi gidroksil guruh aldegid guruhi bilan bog‘lanadi. Aldegid guruhdagi π-bog‘ gidroksil guruh ta’sirida uziladi. Bunda bo‘shagan bog‘ga vodorod atomi birikadi va olti a’zoli halqa hosil bo‘ladi va bu halqada aldegid guruhi bo‘lmaydi. Suvdagi eritmada glukoza molekulasining har ikkala formasi – aldegid va siklik formalari bo‘lib, ular o‘rtasida kimyoviy muvozanat qaror topishi isbotlangan