Mavzu: alfa zarrachalar izlarini vilson kamerasi yordamida namoyish etish ishdan maqsad

Texnika xavfsizligi boʻyicha yoʻriqnoma.
 Radioaktiv moddalar bilan ishlashda 
“Radiatsiyadan himoyalanish tartibi” 
qoidalariga qoʻshimcha ravishda har bir mamlakatda, ta’lim muassasi tomonidan 
qabul qilingan talablar va qoidalarga amal qilinishi zarur. Xususan O`zbekiston 
Respublikasida radiatsion hafsizlik toʻgʻrisidagi qonun va ta’limda texnika 
xavfsizligi qoidalari shular jumlasidandir. Atom yadrosi va elementar zarralar 
fizikasi tajribalarida ishlatiladigan preparatlardan foydalanishga ruxsat berilgan. 
Shuning uchun qoʻshimcha tekshiruvdan holi deyish mumkin. Foydalanilayotgan 
preparatlar ionlashtiruvchi nurlanish chiqargani uchun quyidagi texnika havfsizligi 
qoidalariga rioya qilish lozim: 
•
Begona kishilar qoʻliga tushmasligini ta’minlang; 
•
Foydalanishdan oldin idishning butunligini tekshiring; 
•
Preparatni himoyalovchi konteynerda saqlang; 
•
Ekspozitsiya vaqti mumkin qadar kichik va aktivligi mumkin qadar past 
boʻlishi uchun preparatni konteynerdan faqat tajribani oʻtkazish paytidagina oling; 
•
Preparatgacha boʻlgan masofani uzoqroq boʻlishini ta’minlash uchun 
namunani faqat metal tutqichning yuqorigi uchidan tuting. 

---

Radioaktiv moddalar bilan ishlaganda ulardan tashqi nurlanish miqdorini 
kamaytirish uchun quyidagi 4 ta prinsipga asoslangan holda himoya ta’minlangan 
boʻlishi kerak:
- 
Miqdor bilan himoyalanish:
laboratoriya ishida eng kichik aktivlik ega 
radionuklidlardan foydalanish; 
- 
Vaqt bilan himoyalanish:
ionlovchi nur manbalari bilan ishlash vaqtini 
qisqartirish; 
- Masofa bilan him oyalanish:
(masofaviy boshqaruv, manipulyatorlami 
qoʻllash). Bu usul juda samarali, chunki manbadan ishchigacha boʻlgan masofani 2 
martaga koʻpayishi nur miqdorini 4 marta kamaytiradi; 
 - Ekran bilan himoyalanish
: har xil qalinlikdagi va har xil materiallardan 
yasalgan ekranlarni qoʻllash.
 
SINOV SAVOLLARI: 
1. Elementar zarralarning fundamental o‘zaro ta’sirlari va guruhlari. 
2. Detektorlar. Sanagich va izli detektorlarning xususiyatlari. 
3. Alfa, beta va gamma nurlaning elektr va magnit maydonda og‘ishini tushuntiring. 
4. Ra – 226 radioaktiv moddasining yemrilish sxemasini tushuntiring. 
5. Vilson va pufakli kamerasining ishlash prinsipini tushuntiring.