Mavzu: ajratilgan bo`lakli gaplar

BOG`LANGAN QO`SHMA GAP HAQIDA MA’LUMOT
Qismlari teng bog`lovchilar, bo`lsa, esa so`zlari, -u, -yu, -da yuklamalari yordamida bog`langan gaplar bog`langan qo`shma gaplar hisoblanadi. Ularning qolipi quyidagicha:
orqali ifodalanadi. Sarbon shundoq dedi-da, quchog`ini ochib
Abu bakr tomon kela boshladi.
BIRIKTIRUB BOG`LOBCHISI YORDAMIDA BOG`LANGAN QO`SHMA GAPLAR
Biriktiruv bog`lovchisi qo`shma gapning payt, sabab natija munosabatlarida bo`lgan qismlarini bog`lab keladi. va ham, hamda, -da, -u, yu vositalari yordamida birikadi.
Qismlari o`rtasida sabab-natija munosabati ifodalangan qo`shma gaplarda ikkinchi qism oldidan natijada so`zini qo`shish mumkin bo`ladi: Anor so`zlar va Zaynab qalbi tol bargiday dir-dir qaltirar – Anor so`zlar (va) natijada Zaynab qalbi tol bargiday dir-dir qaltirar. (Hamid Olimjon) Qismlari o`rtasida payt munosabati ifodalangan biriktiruv bog`lovchili qo`shma gaplarda ketma-ket yoki bir paytda bo`lgan voqea-hodisa ifodalanadi: To`satdan eshik sharaqlab ochildi va ostonada ErtoeB paydo bo`ldi.(ketma-ket yuzaga kelgan voqea). Tashqarida chaqmoq chaqar va yomg`ir yog`ardi.(bir xil paytda yuzaga kelgan voqea).
-u, -yu, -da yuklamalari ham biriktiruv bog`lovchilari bajargan vazifalarni bajaradi. U har uch qadamda bir to`xtab, nafasini rostlay-rostlay tepaga zo`rg`a yetdi, qopni ag`dardi-yu, muvozanatni saqlay olmay o`tirib oldi.
ZIDLOB BOG`LOBCHILARI YORDAMIDA BOG`LANGAN QO`SHMA GAPLAR
Zidlov bog`lovchilari bog`langan qo`shma gap qismlarini bog`lash bilan birga ular o`rtasida zidlik munosabati mavjudligini ham ifodalaydi. Zidlov bog`lovchilari – ammo, lekin, biroq, balki - qo`shma gapning ikkinchi qismi boshida qo`llanadi va qo`shma gap qismlari vergul bilan ajratiladi: Ashula nihoyasiga yetdi, lekin bir zumdan keyin yana yangi tovush parvoz qildi.
–u, -, yu yuklamalari bog`langan qo`shma gap qismlarini bog`lash bilan birga ular o`rtasida zidlash munosabati mavjudligini bildiradi: Havo ochildi-yu, quyoshning harorati sezilmadi.
Ba’zan zidlik mazmunini kuchaytirish uchun zidlov bog`lovchisi va bu vazifada qo`llangan –u, -yu yuklamasi birga ishlatiladi: Kechasi qalin qor yog`di-yu, lekin havo unchalik sovimadi.