Mavzu: ajratilgan bo`lakli gaplar

ERGASHGAN QO`SHMA GAPLARNING SODDA GAP BILAN MA’NODOSHLIGI
Tarkibida ko`rsatish olmoshi mavjud bo`lgan ergashgan qo`shma gaplar tegishli sodda gaplar bilan ma’nodosh bo`la oladi. Ergash gapni bosh gap tarkibida tegishli ko`rsatish olmoshi bilan ifodalangan gap bo`lagi o`rniga qo`yish orqali sodda gapga aylantirish mumkin. Masalan: 1.Kim ko`p o`qisa, u ko`p biladi – ko`p o`qigan ko`p biladi. 2. Shuni bilingki, kenga keng, toga tor dunyo – dunyoning kengga keng, torga tor ekanligini bilib oling. Siz kimga ishonch bildirsangiz, men uni sherik qilib olishim mumkin.- Siz ishonch bildirgan kishini sherik qilib olishim mumkin.
KESIM ERGASH GAPLI QO`SHMA GAPLAR
Bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gapga – kesim ergash gap deyiladi. Kesim ergash gap bosh gapga ko`rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi yordamida bog`lanadi. Endi sizlarga muborak topshiriq shuki, har biringiz alohida-alohida ketasiz.
Kesim ergash gapli qo`shma gapda bosh gapning kesimi shuki, shundayki, shundan iboratki, shundaki, shu bo`ldiki, shu ediki kabi shakllanadi. Bosh gap ergash gapdan oldin keladi: Maslahatim shuki, bugun o`zga bir go`shaga chekining. Qizig`i shundaki, u hali bundan bexabar ekan. Bizda shundayki, o`zidan kichiklarni ham sizlashadi.
EGA ERGASH GAPLI QO`SHMA GAPLAR
Bosh gap tarkibida ega vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gapga ega ergash gap deyiladi. Bunday ergash gap bosh gapga nisbiy so`zlar (kim-o`sha, nima-o`sha kabi) yoki bosh gap kesimi tarkibida qo`llaniluvchi - ki yuklamasi yordamida bog`lanadi. Gap qismlari nisbiy so`zlar yordami bog`langanda, ergash gap kesimi shart mayli shaklidagi fe’llar bilan ifodalanadi va ergash gap bosh gapdan oldin keladi: Kimki ilm urug`ini sepsa, u ulug`lik mevasini teradi. Qozonga nima tushsa, cho`michga ham o`sha chiqadi.
Gap qismlari –ki yordamida bog`langanda esa ega ergash gap bosh gapdan keyin keladi: Shu narsa qiziqki, uyquda ham miya o`z faoliyatini to`xtatmaydi.
Ba’zan bosh gapning egasi vazifasidagi ko`rsatish olmoshi qo`llanmasligi mumkin, ammo uning o`rni bilinib turadi: Bu savollardan ma’lum bo`ldiki, aybnoma uydirma emas.(Bu savollardan shu narsa ma’lum bo`ldiki…)