Mavzu: afrika xalqlarining etnologiyaSI. Reja

MAVZU: AFRIKA XALQLARINING ETNOLOGIYaSI.
REJA:
1. Afrika mintaqasi axolisi etnogenezi va etnik tarixi. Mintaqa xalqlarini shakllanish jarayoni.
2. Antik davrda Afrika va Osiyoning etnografik xaritasi. O’rta asrlarda va yangi xamda eng yangi davrda etnik jarayonlar.
3. Maxalliy axolining milliy-etnik moddiy va ma`naviy madaniyati
4. Afro-osiyo axolisining demografik axvoli. Antropologik va tiliga oid tasnifi.
5. Xo’jaligi va moddiy madaniyati. Chorvachilik va dexkonchilik. Baliqchilik va bogdorchilik.
6. An`anaviy turar-joylar va milliy taomlardagi o’ziga xoslik. Jamoaviy va oilaviy turmush-tarzi va bayramlari.


Tayanich tushunchalar va iboralari:
Osiyo va Afrika mintaqasi axolisi etnogenezi va etnik tarixi. Mintaqa xalqlarini shakllanish jarayoni. Maxalliy axolining milliy-etnik moddiy va ma`naviy madaniyati Afro-osiyo axolisining demografik axvoli. Antropologik va tiliga oid tasnifi. Xo’jaligi va moddiy madaniyati.


Afrikani- ba`zan ilmiy va siyosiy adabiyotlarda «Qora qit`a» deb ataydilar. Aslida turli irq elatlar joylashgan bu qit`a o’zining tabiati va iqlimi bilan hai xilma-xil, o’simlik va hayvonot dunyosi bilan ham rang-barangdir. Afrika er kurrasidagi qit`alardan kattaligi jihatdan Osiyodan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Uning hududi 30,3 mln.km² bo’lib Evropadan uch hissa katta.
Afrikaning aholisi 1983-yilgi ma`lumotlarga qaraganda 518 mln. kishidan ortiq (1955-yil 220 mln.). Bu erda eng katta ko’p millionli millatlar (misrliklar, jazoirliklar, marokashlar, amxara va hk.), katta xalq va elatlar (xausa, fulbe kabilar) bilan birga mayda terimchilik va ovchilik bilan kun kechiruvchi daydi ibtidoiy qabilalar ham yashaydi. Hozirgi Afrikada taxminan 300-500 ta xalq va elatlar mavjud. Shulardan 111 tasi bir mln. kishidan ortiq aholiga ega bo’lib butun qit`a aholisining 87,1 foizini tashkil qiladi, 11 tasi 1- mln.dan ortiq aholiga ega.

Afrika qit`asini to’rt tomondan Tinch va atlantik okeanlari hamda O’rta er dengizi suvlari turadi. Uni Evropadan Gibraltar bo’g`ozi (eni 14 km.), Osiyodan Suets kanali ajratib turadi. Qit`ani ekvator teng o’rtasidan kesib o’tib uning janubiy va eng shimoliy qismlari subtropik iqlimli, serunum, kishi yashashga qulay joylardir. Asli Afrikaning rel`efi katta yassi tog` shaklida bo’lib, chekkalarida baland tog`lar mavjud. Uning shimolida Atlas, sharqida Abissin va Sharqiy Afrika tog`i tizmalari joylashgan. Qit`aning 30% hududi balan tog`lar va onda-sonda uchraydigan o’ziga xos buta o’simliklaridan iborat savanna, qolgan qismi changalzorlar, tropik o’rmonlar va bepoyon sahrolar egallaydi. Afrikaning eng katta daryosi Nil, Niger, Kongo, Zambezi sohillariga yaqin joylashgan baland tog` tizmalaridan boshlanib qit`aning ichki qismiga katta-kichik irmoqlarini yoygan Ko’llar asosan, sharqiy qismida joylashgan bo’lib, eng yiriklari Viktoriya, Tanganika, Nyasa, Mveru va markazdagi Chad ko’lidir. Boshqa ko’llar yozg borib jizirama issiqda qurib qoladi. Kabir sahrolar shimolida Saxara, janubda Kalaxari va Namibdir.