Mavzu: aerodromlarni loyihalash asoslari

Uchish – qo‘nish tasmasi (UQT
) – UT sining bir qismi bo‘lib, HK
ko‘tarilishi va qo‘nishi uchun maxsus quriladi; sun’iy qoplamali (SUQT) va
gruntli
(GUQT) bo‘ladi. Trassali aerodromlarda ikkalasi bo‘ladi. UQT
chegaralaridagi uchish va qo‘nish distansiyasining havodagi bo‘shlig‘i, HK larini
boshqarishda me’yordan og’ishlar bo‘lganda tasmaning zahirasi o‘rniga o‘tadi.
Bir UT da bir yoki bir nechta UQT si bo‘lishi mumkin.
Chekka xavfsizlik tasmasi (CHXT)
– uchish tasmasining UQT si
uchlaridagi maxsus uchastka bo‘lib, samolyot bexosdan tasmasidan chiqib
ketganda xavfsizlikni ta’minlaydi.
Yon xavfsizlik tasmasi (YXT
) – UQT ning yoniga tutashgan uchastka
bo‘lib, samolyot tasmasidan yon tomonga chiqib ketganda kerak bo‘ladi.
Erkin zona (EZ)
– UT ning bir qismi bo‘lib, CHXTga tutashadi va
ko‘tarilish
distansiyasining
havo
uchastkasida
HKsining
xavfsizligini
ta’minlaydi. Samolyotning bitta dvigateli ishdan chiqqanda davom ettirilgan
balandlash distansiyasi uzilib qolgan ko‘tarilish distansiyasidan katta bo‘lganda
hosil bo‘ladi.

---

7-rasm. A,B,V klass
aerodromlarda HHB,
radionavigatsiya va
qo‘ndirish ob’ektlarining joylashish sxemasi.

---

3. Uchish-qo‘nish tasmasini talab qilingan uzunligini hisoblash, uchish 
tasmasini va aerodromning boshqa elementlarini loyihalash.
Hozirgi paytda, Aeroportlarni loyihalash amaliyotida UQT va UT ning
zaruriy uzunliklarini hisoblash uchun HK si ko‘tarilish jarayonida bir
dvigateli ishlamay qoladigan holat qabul qilingan. Fuqaro aviatsiyasining
ikki va undan ortiq dvigateli, hamma reaktiv havo kemalaridagi bitta
dvigatel ishlamay qolsa ham kema ko‘tarilishda davom eta oladi.
Dvigatellardan biri ishlamay qolganda uchuvchi qabul qiladigan
qarorga bog‘liq ikki holat bo‘lishi mumkin. ko‘tarilishni davom ettirish va
to‘xtatish. Birinchisida uchuvchi ishlab turgan dvigatellarning butun
imkoniyatini ishga solib, yo‘nalishda uchishni davom etadi va ko‘tarilish
bosqichini oxiriga etkazadi («davom ettirilgan ko‘tarilish»). Ikkinchi
holatda uchuvchi o‘z qo‘lida bo‘lgan hamma vositalarni (aerodinamik
tormozlash,
tortish
reversi
va
b.)
tezlikni
so‘ndirishga qaratadi
(«to‘xtatilgan
ko‘tarilish»).
Uchuvchining
vaziyatga
reaksiyasi
davomiyligi dvigatel ishlamay qolgan ondan boshlab bir qarorga
kelguncha o‘tgan vaqt bo‘lib, shartli ravishda 3 sekund qabul qilingan.

---