Mavzu: Abu Rayhon Beruniy

Beruniy 1029 ta yulduzning hoordinatalari va yulduz kattaliklari qayd etilgan jadvalini tuzgan.

• Beruniy 1029 ta yulduzning hoordinatalari va yulduz kattaliklari qayd etilgan jadvalini tuzgan.

Fanga qo’shgan hissasi

• Beruniy dorishunoslik, meteorologiya, fizika kabi fanlarga ham hissa qo’shgan. Masalan, buloq va quduq suvlarining yuqoriga ko’tarilishi va favvora bo’lib otilib chiquvchi buloqlar gidrostatikasini tushuntirishda Beruniy o’z zamonasidan ancha ilgari ketib, bu boradagi uydirmalarni inkor etadi.

Beruniyning yaratgan asboblari

• Buyuk olim fan sohasida tajribalar o’tkazish uchun turli asbob va uskunalar ixtiro etishda ham mahorat ko’rsatadi. Masalan, astronomiya sohasida meridinlar yo’nalishini aniqlash uchun “hind doirasi”ni ixtiro etgan. Bir qancha astrolyabiya konstruksiyalarini, diametri 7,5 m bo’lgan va o’sha zamonda eng yirik hisoblangan “devoriy kvadrant”ni yasagan.

Beruniy yaratgan globusi

• Beruniy O’rta Osiyo va umuman Yaqin Sharqda birinchi ilmiy globuslardan birini bunyod etgan. Bu globusda aholi yashaydigan joylar aniq ko’rsatilgan va buning yordamida ularning geografik koordinatlarini aniqlash mumkin bo’lgan.

Baʼzi asarlarining yaratilish tarixi

• Beruniy tibbiyotga bagʻishlangan „Saydana“ asarida mingdan ortiq dorivor moddalar nomini 30 tilda yozib chiqqan. Oʻzining birinchi astronomik tajribalarni 16 yoshda Kot shahrida boshlagan alloma, Joʻrjonda nafaqat astronomiya va boshqa tabiiy fanlar bilan shugʻullandi, balki tarix va din tarixi bilan ham qiziqdi. Olimning muhim asarlaridan biri „Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“ uning Joʻrjon saroyida xizmat qilgan davrida yaratiladi. 1000-yili tugallagan bu asar muallifning koʻp qirrali olim ekanini namoyish etdi va unga katta shuhrat keltirdi.

“Hindiston tarixi”asari

• U Hindistonda boʻlajak asari „Hindiston tarixi“ uchun maʼlumot yigʻdi va uni 1030-yil yozib tugatdi. Oʻsha yili Mahmud vafot etdi va uning oʻrniga oʻgʻli Mas’ud taxtga chiqdi. Mas’ud Beruniyga koʻp iltifotlar koʻrsatdi. Shu sababli, Beruniy oʻzining shoh asarini Mas’udga bagʻishlab „Qonuni Mas’udiy“ deb atadi. Bu asar asosan astronomiyaga oid boʻlsa ham Beruniyningmatematikaga oid, yaʼni trigonometriya va sferik trigonometriyada qilgan anchagina kashfiyotlari shu asarda bayon etilgan.