Mavzu 9: O’zgaruvchantokzanjirlari. Maqsad: Sinusoidaltokzanjirininghosilbo`lishihaqidama'lumotgaegabo`lish. Reja

Sinusoidal E.YU.K. ni hosil qilish.
Chiziqli elektr zanjirlarida, ya'ni aktiv qarshilik induktivlik yoki sig`imdan tashqil topgan zanjirlarda sinusoidal E.YU.K. i va kondensatordagi kuchlanish quyidagicha ifodalaniladi.
e = -L di/ dt , i = C dUc/ dt
bular ham sinus qonuni bo`yicha o`zgaradi, chunki sinusoidal funktsiyani hosilasi sinusoidaldir. Qarshiliklardagi kuchlanish ham sinus qonuni bo`yicha o`zgaradi, chunki U=i r.
Sinusoidal tokni texnikada qo`llanishini qo`layliklari shundan iboratki, generatorlarni dvigatellarni, transformatorlarni va uzatish liniyalarini foydali ish koeffitsiyenti EYUK, kuchlanish va toklarni sinusoidal formasida nosinusoidal tokka nisbatan yuqori bo`ladi. Bu esa sinusoidal elektr zanjirlarini hisoblash va tahlil qilishning boshqa formalarga nisbatan ancha osonligi bilan muhimdir.
Sinusoidal E.YU.K. ni hosil bo`lish mexanizmini va asosiy munosabatlarini ko`ramiz. Buning uchun bir tekis magnit maydonida o`zgarmas doimiy ( tezlikda aylanayotgan oddiy ramkadan foydalanamiz. Ramkani simlari magnit maydonida xarakterlanganda elektromagnit induktsiyasi qonuniga binoan E.YU.K. hosil bo’ladi.E.YU.K. kattaligi magnit maydon induktsiyasi V, o`tkazgich aktiv uzunligi l, maydonga nisbatan ramkani harakatlanish tezligi _t ga proportsional.
e = B l _t yoki e = B l sin 
Sinusoldidagi koeffitsiyent ramka α= 90⁰ bo`lganda E.YU.K.ni eng katta qiymatini ifodalaydi.
α burchak ramkani burchak tezligini t vaqtga ko`paytmasiga teng α = ω t Ramkada hosil bo`luvchi E.YU.K. quyidagiga teng bo`ladi.
e = E_m sin  = E_m sin  t
Ramkaning to`liq bir aylanishida E.YU.K. ni to`liq o`zgarish tsikli bo`ladi. Agar t =0 da ye  0 bo`lsa, u vaqtda E.YU.K. ni ifodasi quyidagi ko`rinishda bo`ladi.
e = E<sub>m</sub> sin (  t + )
bu yerda e - E.YU.K. ni istalgan vaqtdagi oniy qiymati
E<sub>m</sub> - amplituda yoki maksimal qiymati
( t +  )- sinus argumenti yoki faza bo`lib, t-vaqtdagi E.YU.K. ni qiymatini ifodalaydi.
 - boshlang`ich faza bo`lib, E.YU.K. t = 0 dagi qiymatini ifodalaydi.