Mavzu: 7-sinf kimyo konsepsiyasi. Atоm mоlеkulyar tа’limоt vа kimyoning аsоsiy tushunchа qоnunlаrini oʻqitish mеtоdikаsi

Atom – molekulyar ta'limotni kimyoga birinchi bulib ulug rus olimi M V Lomonosov tatbiq etdi va uni rivojlantirdi. Lomonosov ta'limotining mohiyatini quyidagi qoidalar bilan bayon qilish mumkin.

• 
  Barcha moddalar molekulalardan tarkib topgan.
  
• 
  Molekulalar atomlardan tarkib topgan.
  
• 
  Zarrachalar – molekula va atomlar tuhtovsiz harakatda buladi. Jismlarning issiklik holati ular zarrachalarining harakatlanishi natijasidir.
  
• 
  Oddiy moddalarning molekulalari bir hil atomlardan murakkab moddalarning molekulalari – turli moddalardan tuzilgan.
  

• 
  Molekula – bu berilgan moddaning kimyoviy hossalariga ega bulgan eng kichik zarrachasidir Molekulaning kimyoviy hossalari uning tarkibi va kimyoviy tuzilishi bilan aniklanadi.
  
• 
  Atom - bu musbat zaryadlangan atom yadrosi Bilan manfiy zaryadlangan elektronladan tarkib topgan elektrneytral zarrachasidir.
  
• 
  Kimyoviy element- uziga muayyan hossalarni mujassamlashtirgan va kimyoviy usullar bilan boshka oddiy moddaga aylana olmaydigan atomlar turidir.Demak,oddiy moda elementning erkin holda mavjud bulish shaklidir.
  

Quyidagi fikrlar asosida qaysi qonun tushuntirilgan?

Moddalar massasining saklanish konunini dastlab 1748 yilda M. V. Lomonosov ta'riflab bergan. Keyinchalik 1756 yilda u bu konunni asoslab berdi. Konunning hozirgi ta'rifi kuyidagichadir.

• 
  Kimyo reakciyaga kirishadigan moddalarning massasi reakciya natijasida hosil buladigan moddalarning massasiga teng.
  
• 
  Moddalar massasining saklanish konunini atom –molekulyar ta'limot nuktai nazaridan shunday izohlash mumkin kimyoviy reakciyalarda atomlar yukolmaydi va yukdan vujudga kelishi mumkin emas reakciyagacha va reakciyadan keyin atomlarning umumiy soni uzgarmasligicha koladi.
  

Tarkibning doimiylik konuni kimyoning asosiy qonunlari tarkibiga kiradi.

• 
  Har kanday toza moda olinish usulidan kat'i nazar uzgarmas sifat va mikdoriy tarkibga ega buladi.
  
• 
  Masalan, uglerod (IV) oksid (karbonat angidridni) kurib chikamiz. U uglerod va kisloroddan tarkib topgan. SO2 da uglerodning mikdori 27,27% kislorodniki-72,73 %. SO2 ni kup usullar kislorod bilan ugleroddan, karbonatlar kislotalar ta'sir ettirish va boshka usullar bilan olish mumkin. Barcha hollarda,uglerod (IV) oksid olinish usulidan kat'i nazar, yukorida keltirilgan tarkibga ega buladi.
  
• 
  Atom-molekulyar ta'limot tarkibning doimiylik konunini tushuntirishga imkon beradi.Atomlarning massasi uzgarmas bulganligi sababli moddaning massa tarkibi ham umuman uzgarmas buladi.
  
• 
  Uzgaruvchan tarkibli birikmalar borligi munosabati bilan tarkibning doimiylik konunining hozirgi ta'rifiga aniklik kiritish kerak.