Мавзу 7: Фосфорли ўғитлар ишлаб чиқариш технологияси

ОДДИЙ СУПЕРФОСФАТНИНГ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ


Оддий суперфосфатнинг физик кимёвий хоссалари. Кимё саноатида ишлаб чиқарилаётган фосфорли ўғитлар қишлоқ хўжалигида ўсимликларни ривожланишида ва ҳосилдорлигини оширишда катта рол ўйнайди. Фосфорли ўғитларга: оддий, қўш ва аммонийлашган суперфосфатлар ва бошқа ўғитлар мисол бўла олади.
Оддий суперфосфат кул ранг кўринишида бўлиб, кукун ёки донадор ҳолда ишлаб чиқарилади. Кукун ҳолидаги оддий суперфосфат гигроскопик хусусиятига эга. Оддий суперфосфат асосан табиий фосфатлар, яъни аппатит ёки фосфорит унини сульфат кислота билан парчалаб олинади. Олинган суперфосфат бир неча қаттиқ фазалардан ва унга ютилган суюқ фазалардан иборат бўлади. Қаттиқ фазада Са, Mg, Fe, Al фосфатлари ва СаS0₄ ∙ 0,5Н₂0 кристаллогидрат кўринишида бўлади. Суюқ фазада эса тўйинган монокальций фосфат ва S, Fe, Al, F ионлари фосфат кислота таркибида бўлади. Қаттиқ фаза таркибининг 65–70 % меъёридан 50–55 % миқдорини кальций сульфат ташкил қилади.
Оддий суперфосфат олиш жараёни икки босқичда боради. Биринчи босқичда фосфат кислотаси ҳосил бўлади:


Ca₅F(PО₄)₃ + 5H₂SО₄ + 2,5H₂О = ЗH₃PО₄ + 5CaSО₄ ∙ 0.5H₂О + HF

бу реакция, 20–40 минут давом этиб, кальций сульфат чўкмага тушади ва бир неча минутдан сўнг ангидридга айланади. Бу жараён суперфосфат камерасида олиб борилади. 110–120 ⁰С ҳароратда сульфат кислота тўлиқ сарфланиб бўлганидан сўнг жараённинг иккинчи босқичи бошланади:

Са₅F(РО₄)₃ + 7Н₃РО₄ + 5Н₂О = 5Са(Н₂РО₄) ∙ Н₂О + НF

Биринчи босқичда 70% аппатит сарфланади. Жараённи умумий ҳолда қўйидаги кўринишда ёзиш ҳаи мумкин: