Mavzu №7 : Bolalarda qon yaratish a’zolarini anatomo-fiziologik hususiyatlari. Qon yaratish tizimini ko’rikdan o’tkazish, palpatsiya: periferik va mezenterial limfa tugunlari

Qonning ivish tizimi 

Odam  organizmi  faoliyatini  yuritishi  uchun  eng  zaruriy  shart  –  sharoit  –  bu 

qonning  suyuq  xolatidir.  qonni  suyuq  xolatda  saqlash  uchun  qon  ivish  tizimi 

(gemokoagulyatsiya) yordam berishi bilan birga uning tromb hosil bo’lishiga to’sqinlik 

qiladi. Shu bilan birga gemorragiyalar hosil bo’lishi, qon ketishlarning oldini oladi. 

Gemokoagulyatsiyaning asosiy komponentlari quyidagilardan iborat: 

  Gemostazning  tomirli  xalqasi.  Fiziologik  sharoitlarda  trombositlar  tomir  devorining 

endotelial  xujayralariga  yopishmaydi.  Endotelial  xujayralar  trombositlar  faoliyatini 

so’ndiruvchi  prostasiklin  ishlab  chiqarishi  bunga  ko’maklashadi.  Tomir  devori 

shikastlanganda tromb shakllanadi. 

  Trombotsitar  xalqa-  trombositlar  agregasiyasi  va  adgeziyasini  ta’minlaydi.  Bundan 

tashqari trombositlar 10 dan ortiq ivish jarayonida ishtirok etadigan omillarni saqlaydi 

(arab raqamlari bilan belgilanadi).  

  Plazmali  xalqa-  qon  ivishni  13  ta  omilini  o’zida  saqlaydi  va  rim  raqamlari  bilan 

belgilanadi. 

Qon  tomir  devori  shikastlanganda  reflektor  ravishda  maxalliy  angiospazm 

vujudga keladi, yaradan birlamchi qon ketishini cheklaydi va gemostatik moddalarni 

maxalliy to’planishiga yordam beradi. 

---

 

6 

    Shu  bilan  bir  vaqtda  qon  shikastlangan  tomir  devori  bilan  o’zaro  ta’sirga  kiradi. 

Trombositlar  zararlangan  endotelial  xujayralarga  va  bazal  membranaga  yopishadi 

(adgeziyalanadi), keyin esa o’zaro bir – biriga yopishadi (agregasiya).  

Bu paytda normada  faol  bo’lmagan  plazma  faktorlari ketma  –  ket  faollashadi, 

aktiv enzimlarga aylanadi, avval trombositar agregatlar nuqsonli tomir soxasida hosil 

bo’ladi,  keyin  esa  uning  asosida  qon  quyqasi  tromb  hosil  bo’ladi.  Ko’p  bosqichli, 

murakkab, kaskadli fermentativ jarayon yuz beradi, qon quyqasi hosil bo’lishi va qon 

ketishining to’xtashi bilan tugaydi. Butun jarayon 2 minut davomida davom etadi.  

qon quyqasida trombositlarning fibrin tolalarini cho’zishi xususiyati xisobidan 

qon  quyqasining  retraksiyasi  yuz  beradi.  Buning  natijasida  quyqa  xajmi  kichrayib, 

undan qon zardobi “sizilib” chiqadi.  

Normada qon quyqasining retraksiyasi 0,3—0,5 (111—IV daraja) ga teng. 

Fibrinolizin ta’siri ostida quyqa lizisi, tomir o’tkazuvchanligining tiklanishi va 

qon aylanishi yaxshilanishi ro’y beradi.  

Gemostazning  trombositar  xalqasini  baxolashda  qon  ketish  vaqtiga  qarab 

aniqlanadi  (Dyuk  bo’yicha).  Skarifikator  bilan  barmoq  yoki  quloq  yumshoq  qismi 

sanchiladi va chiqayotgan qon filtrli qog’oz bilan xar 15 – 30 sekundda olinadi.  

Birinchi  qon  tomchisi  paydo  bo’lganidan  filtrli  qog’ozda  uning  yo’qolishi 

paytidagi  vaqt  qon  ivish  vaqti  xisoblanadi.  (normada  u  2-4  minut  davom  etadi).  Bu 

ko’rsatkichning  uzayishi  trombositlar  miqdorining  kamayishi  yoki  ularning 

funksiyasining buzilishidan dalolat beradi.  

Qon ivish vaqtining uzayishi gemostazning plazma xalqasi buzilishidan dalolat 

beradi.  qon ivish vaqtining ko’rsatkichlari foydalaniladigan uslubga bog’liq. qon ivish 

vaqtining  plazma  xalqasini  aniqlash  uchun  Moravits  usulidan  foydalanish  mumkin. 

Bunda  buyum  oynasiga  barmoqdan  yoki  quloq  yumshoq  qismidan  tomchi  olinadi. 

Keyin  xar  30  sekund  davomida  shisha  tayoqcha  bilan  ustidan  yurgiziladi.  Ivish 

vaqtining boshlanishi birinchi fibrin tolasining ipchasi paydo bo’lishi deb belgilansa, 

oxiri qon quyqasi hosil bo’lishi deb qabul qilinadi.  

 Qon ivish vaqtini aniqlash usuli