Mavzu-4: hosilaviy qimmatli qog‘ozlar bozori. Ipoteka qimmatli qogʻozlar bozori reja

Ijro narxi yoki strayk narx (ingl. strike price) – shartnoma shartlarida kelishib olingan bazis aktivni xarid qilish yoki sotish narxi.
Qattiq bitimlar, ya’ni shartnomaning ikkala tomoni uchun ijro etilishi majburiy sanalgan forvard va fyuchersdan farqli ravishda, opsion bitim tomonlaridan biri, aynan – xaridorga ma’lum bir harakatlar tanlash erkinligi ko‘zda tutiladi (vositaning nomi ham shu yerdan kelib chiqqan). Opsionni ijro etish vaqtiga kelib, bazis aktiv narxi opsion xaridori uchun qulay tomonga ham, xush kelmaydigan tomonga ham o‘zgarishi mumkin. Opsion xaridorida muqobil variant mavjud: u opsionni shartnoma shartlariga muvofiq ijro etishi yoki uni ijro etishni rad qilishi mumkin. Opsion xaridorida bunday muqobil variant yo‘q: u shartnomada ko‘zda tutilgan majburiyatlarni ijro etishi shart.
Opsion muddatining tugash sanasi yoki ekspiratsiya sanasi (ingl. expiration date) – bundan keyin opsion ijro etilishi mumkin bo‘lmagan sana.
Opsion sotuvchining pozitsiyasi xaridor pozitsiyasidan ko‘ra ko‘proq riskli ekanligi sababli sotuvchi xaridordan risk uchun moddiy kompensatsiya – opsion mukofot oladi. Mukofot hajmi bozordagi talab va taklif nisbati bilan belgilanadi va ko‘plab omillarga bog‘liq bo‘ladi, masalan, bazis aktiv narxiga, uning o‘zgaruvchanligiga, opsion muddatining tugashigacha qolgan vaqtga va h.k.ga. Amalda, opsion mukofoti opsion narxini ifodalaydi. Mukofot qaytarilmaydi, ya’ni xaridor xarajatlari tarkibiga kiritiladi.
Mukofot – opsion qiymati, opsion xaridori sotuvchiga to‘laydigan summa.
Yuqorida keltirilgan ta’rifdan kelib chiqadiki, opsionlarning ikki xil turi mavjud: xaridga opsion – opsion koll (ingl. call) va sotuvga opsion – opsion put (ingl. put).
4.2-jadval
Bitimda xaridor va sotuvchining pozitsiyasi nuqtai nazaridan opsion turlari

Opsion turi	Xaridor pozitsiyasi	Sotuvchi pozitsiyasi
Koll	Bazaviy aktivni xarid	Bazaviy aktivni sotish
	kilish xukukini kulga	majburiyatini oladi
	kiritadi
Put	Bazaviy aktivni sotish	Bazaviy aktivni xarid kilish
	xukukini kulga kiritadi	majburiyatini oladi