Mavzu: 4 – sinfda “til” mavzusini o’rganish

4-sinfda fe’lni o’rganish. Bu sinfda fe’lni o’rganishning vazifalari quyidagilar:
1. Fe’lning shaxs-son qo’shimchalari bilan tuslanishi, zamon qo’shimchasi bilan o’zgarishi haqidagi tushunchani berish va dastlabki ko’nikma hosil qilish; fe’lning leksik ma’nolari, bo’lishli va bo’lishsizligi, gapdagi vazifasi haqidagi bilimni chuqurlashtirish.
2. Nutqda fe’ldan ongli foydalanish malakasini rivojlantirish. Shu maqsadda nutqda ma’nodosh va zid ma’noli fe’llardan matn bilan bog‘liq holda o’z va ko’chma ma’noda ishlatilgan fe’llar bilan tanishtirib borishga qaratilgan mashqlardan foydalanish.
3. Zamon qo’shimchalarining talaffuzi va yozilishi haqidagi ko’nikmani hosil qilish.
4. Qo’shma fe’llar va ularning doim alohida yozilishi haqidagi tushunchani berish va dastlabki ko’nikmani hosil qilish hisoblanadi.
3-4-sinflarda fe’l so’z turkimini matndan ajratish.
Dasturga ko'ra 3-4- sinfda o'quvchilarni shaxs va narsalarning harakatini bildirgan so'zlar bilan tanishtirish, ularda bunday so'zlarni shaxs va narsalar nomini va belgisini bildirgan so'zlardan farqlash ko'nikmasini o'stirish vazifasi qo'yiladi. O'quvchilarda harakat bildirgan so'zlarga nima qildi?, nima qildilar?, nima qilyaptilar? nima qiladi?, nima qiladilar? so'roqlarini bera olish ko'nikmasi shakllantiriladi.
So'zga so'roqni to'g'ri berish ko'nikmasi o'quvchilarni keyingi sinflarda fe'lning zamon, shaxs-son shakllarini bilib olishga tayyorlashni ko'zda tutadi. Bulardan tashqari o'quvchilar savollar yordamida so'zlar shaxs va narsalarning nomini, harakatini, belgisini ifodalashini bilib oladilar. (So'zlarni so'roqlar yordamida farqlashga o'rgatish so'z turkumlarini o'rganishda boshlang'ich bosqich hisoblanadi.)
So'zga so'roq berish bilan bir vaqtda shu so'zning (fe'lning) leksik ma'nosini aniqlashga, undan nutqda fikrni aniq ifodalash uchun foyda-lanishni kuzatishga o'rgatish zarur.
O'quvchilar harakat bildiruvchi so'zning (fe'lning) umumiy leksik-grammatik ma'nosini tushunishga o'rgatiladi. Ma'lumki, fe'l shaxs va narsalarning harakatini bildiradi: yozdi, o'qidi, uxladi, topdi, tinchlandi, shodlandi kabi.
Fe'llar harakat ifodalash bilan birga turlicha holatni, belgining o'zgarishini ham harakat tarzida anglatadi: daraxt ko'kardi, o'rik gulladi, bola qizardi, ukam uxladi.
Harakat tushunchasini bunday keng tushunish kichik yoshdagi o'quvchilar uchun qiyinchilik tug'diradi.
O'quvchilar «shaxs va narsalarning harakati» tushunchasini to'g'ri anglab yetishlari uchun nima qilmoq? so'rog'iga javob bo'lgan shaxs va' narsalarning biror aniq ishni bajarishini bildirgan turli leksik ma'noni ifodalaydigan so'zlar (fe'llar)dan foydalanish zarur.