Мавзу 3. Лойиҳа можароларини (низоларини) бошқариш 13. Можаронинг асосий тушунчалари, низолар турлари

Расм 15. Лойиҳа ташкилот тузилмаси турига қараб лойиҳани амалга
оширишдаги можаро даражалари

Бундан ташқари, маҳаллий ҳокимиятни эрни топширишдан воз кечиш тўғрисидаги қарори, шунингдек эрни олиб қўйиш тўғрисидаги қарорга буюртмачи томонидан судга шикоят қилиниши мумкин.
Инвестиция ва қурилиш лойиҳаларини амалга оширишнинг кейинги босқичларида асосий можаро манбалари қуйидафилар бўлиши мумкин:
- инвестиция-қурилиш лойиҳалари иштирокчилари ва ижрочилар томонидан мажбуриятларни бузиш;
- инвестиция ва қурилиш лойиҳаларини режалаштириш ва инвестициялашни ривожлантириш жараёнидаги хатолар;
- ташқи омилларнинг кутилмаган таъсири.
Можародан чиқиш учун учта асосий вариант мавжуд:
-ўзаро манфаатли ёки узвий ечим ишлаб чиқиш орқали низони конструктив ҳал этиш;
-можародан воз кечиш - зиддиятли ҳаракатларнинг тўхтатилиши ва белгиланган режаларга мувофиқ инвестиция ва қурилиш лойиҳаларини (ИҚЛ) амалга оширишни давом эттириш;
- зиддиятли (қарама-қарши ) томонлардан биттаси билан шартномани бузиш, яъни лойиҳани амалга ошириш бўйича ишини тугатиш. Бу ҳолда харажатларни қоплаш шартномани бекор қилиш сабабларига қараб томонларнинг ҳар қандайига юкланиши мумкин.
Инвестициялар ва қурилиш лойиҳаларининг барча низоларини бошқариш лойиҳа менежери даражасида амалга оширилади, шунингдек, низоларни бошқариш инвестиция ва қурилиш лойиҳаларида иштирок этадиган ҳар бир корхона доирасида амалга оширилади. Корхоналарнинг раҳбарлари томонларнинг мумкин ва ҳақиқий келишмовчилигини бартараф этиш, тартибга солиш ва ҳал қилиш чораларини кўради.
Ҳамкорлик ва биргаликдаги иш муҳитини шакллантириш низоларнинг олдини олиш имкониятини бермайди. Лойиҳа менежери, ривожланиш манбаи бўлган қарама-қаршиликларсиз, можароларсиз ҳеч қандай тараққиётга йўл қўймаслигини тушуниши керак.
Шунинг учун у низо турини тан олиш ва ихтилофни (можарони) бартараф этишга имкон берадиган, шунингдек, лойиҳани мақсадга мувофиқ амалга оширишни таъминлайдиган бошқарув стратегиясини танлаши керак.
Психологик нуқтаи назардан можаро - бу зиддиятли, қарама-қарши ёъналтирилган тенденциялар, одамнинг ақл-идрокидаги ягона эпизод, ўткир ҳиссий тажрибалар билан боғлиқ шахслараро ёки гуруҳлараро муносабатларда тўқнашувдир. Шундан келиб чиққан ҳолда, можароларнинг асоси мос келмайдиган манфаатлар, фикрлар, эҳтиёжлар, қадриятлар ва уларга эришиш бўйича турли ғоялар тўқнашувидир.
Можаролар горизонтал (бир-бирига бўйсунмаган ходимлар ўртасида), вертикал (бир-бирига қарам бўлган одамлар орасида), аралаштирилган (иккаласи ҳам жалб қилинган) бўлиниши мумкин.
Қуйидаги турдаги можаролар мавжуд:
шахс ичидаги;
шахслараро;
шахс ва гуруҳ ўртасида;
гуруҳлар орасида.
Низоларнинг сабаблари. Умуман олганда, низолар учта сабабга кўра келиб чиқади: меҳнат жараёни; одамлар муносабатларининг руҳий характеристикалари (ёқтириш, ёқтирмаслик ва бошқалар); гуруҳ аъзоларининг шахсий хусусиятлари (шахслар қобилиятлари, тажовузкорлик, қўполлик ва бошқалар).
Можаронинг тузилиши. Можарода ёки зиддиятли вазиятда низонинг объекти мавжуд бўлиб, унинг сабаби ва низолашаётган иштирокчилар ҳам шахслар, ҳам одамлар гуруҳлари бўлиши мумкин. Низолашаётган иштирокчилар зиддиятда ички ва ташқи мавқега эга бўлиши мумкин. Ташқи мавқе, низолашишда иштирок этишнинг сабаби бўлиб, у ҳар бир тарафнинг ўз мухолифларига очиқ ифодаланган. Ички мавқе - бу шахсни ёки гуруҳни низолашишда иштирок этишга мажбурловчи ҳақиқий манфаатлар, мақсадлар ва қадриятлар тўплами. Ички мавқе ташқи мавқега мос келиши ёки бўлмаслиги мумкин. Кўп ҳолларда ички мавқе нафақат мухолифатчилардан, балки шахснинг ўзи ҳам уларни билмаслиги сабабли яширилади.
Можаронинг динамикаси тўрт асосий босқични ўз ичига олади:
• объектив зиддиятли вазиятнинг пайдо бўлиши;
• можарони тушуниш;
• зиддиятли ҳаракатлар;
• можарони бартараф этиш ёки ҳал қилиш.
Агар низо объектив равишда юзага келган бўлса, зиддиятли вазият ёъқолмагунча ёки можаронинг хатти-ҳаракатларга ўтишидан қатъи назар, хабардорлик даражасида қарор қабул қилмагунча, иккита оралиқ босқичдан четланиш мумкин. Бироқ кўпчилик можаролар оқимнинг барча босқичларида ўтади.