Mavzu: 21-asir kompetensiyalari

Mavzu: 21-asir kompetensiyalari

Reja:

1.XXI asr kompetensiyalari

2. Kompetentsiyaga asoslangan yondashuv

Kreativ fikrlash insonga XXI asr jamiyatida muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun kerakli boʻlgan muhim kompetensiyalardan biridir. “XXI asr koʻnikmalari” yoki “XXI asr kompetensiyalari” deb ataladigan bu kompetensiyalar muttasil oʻzgarib borayotgan, biz bilgan kasblar yoʻqolib, yangi mutaxassisliklar paydo boʻlayotgan, globallashgan, mavjud maʼlumot hajmi har soniyada bir necha barobarga oshib borayotgan, raqamlashgan jamiyatda moslasha olish va oʻz oʻrnini topish uchun juda muhimdir. Bu kompetensiyalar kognitiv koʻnikmalarning yuqori darajada rivojlangan boʻlishini, jumladan, mantiqiy fikrlash, solishtirish, tahlil va sintez, muammolarga yakka tartibda va jamoa boʻlib nostandart yechimlar topa olish qobiliyatlarini taqozo qiladi. Bu koʻnikmalarni rivojlantirish esa, oʻz navbatida, anʼanaviy kontentga asoslangan pedagogika va baholash usullaridan chekinib, kompetensiyaga asoslangan oʻqitish va baholashni joriy qilishni talab qiladi.

Oʻzbekiston 2022-yilda ilk bor qatnashishi kutilayotgan PISA xalqaro baholash dasturi oʻquvchilarning oʻqish, matematik va tabiiy-ilmiy savodxonligi bilan bir qatorda, kreativ fikrlashini ham baholaydi. Kreativ fikrlashni rivojlantirish va baholash uchun esa birinchi navbatda bu domenning oʻzini tushunish, uning ilmiy asoslarini tadqiq qilish lozim.

Oʻzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi tomonidan tayyorlangan “PISA tadqiqotida kreativ fikrlashni baholash doirasi” nomli adabiyot aynan kreativ fikrlash domenining komponentlarini, kreativ fikrlash domeniga taʼsir qiluvchi omillarni xalqaro tadqiqotlarga tayangan holda ochib berilgan. Xususan, kreativ fikrlash deganda nima tushunilishi, kreativ fikrlashning qay darajada kontent va boshqa domenlarga bogʻliqligi, taʼlim jarayonida kreativ fikrlashning rivojlanishiga taʼsir qilishi mumkin boʻlgan ijobiy va salbiy omillar batafsil yoritilgan. Shubhasiz, kreativ fikrlash domenining ilmiy asoslarini tushunish pedagoglarga taʼlim jarayonida oʻquvchilarining kreativ faoliyatini ragʻbatlantirish uchun samarali metod va texnologiyalarni tanlashda katta yordam beradi.

Mazkur adabiyotning yana bir muhim jihati – kreativ fikrlashni tekshirishga qaratilgan PISA test topshiriqlari namunalari, ularning tavsifi, unda tekshiriladigan kompetensiyalar va baholash mezonlari keltirilganligidir. Bu esa bevosita PISA dasturida qabul qilingan kreativ faoliyatni baholash mexanizmlarini tushunishda katta koʻmak boʻlib xizmat qiladi. Oʻqituvchilar shu singari topshiriqlarning qanday ishlashini bevosita tahlil qilib, tushunib, oʻz darslariga kiritish imkoniyatiga ega boʻladilar.

Taʼlim jarayonida funksional va kreativ kompetensiyalarni rivojlantirish va ularni baholashga qaratilgan manbalar, afsuski, oʻzbek tilida juda kam. Mavjud manbalar asosan kontent pedagogikasiga asoslangan boʻlib, ular, yuqorida aytilganidek, har doim ham XXI asr kishisi ehtiyojlarini hisobga olmaydi.

Koʻpchilikning xorijiy tildagi manbalardan foydalanish imkoniyati yoʻqligini hisobga olsak, mazkur adabiyot pedagoglar va taʼlim sohasi vakillari uchun qimmatli manba boʻlib xizmat qiladi.

Eslatib oʻtamiz, qoʻllanma hududiy malaka oshirish markazlari, hududiy boshqarmalar, 348 ta xalqaro tadqiqotga tayyorgarlik koʻrishga yoʻnaltirilgan tayanch maktablari hamda tegishli tashkilotlarga begʻaraz tarqatiladi.

Kompetentsiyaga asoslangan yondashuvning ta'rifi ta'lim maqsadlari, ta'lim mazmunini tanlash, o'quv jarayonini tashkil etish va ta'lim natijalarini baholashning umumiy tamoyillari to'plamini o'z ichiga oladi, ular quyidagi shaklda shakllantirilishi mumkin. quyidagi tezislar:

Ta'limning ma'nosi - o'quvchilarning ijtimoiy tajribadan foydalanish asosida turli soha va faoliyat turlaridagi muammolarni mustaqil hal qilish qobiliyatini rivojlantirish, uning elementi o'quvchilarning shaxsiy tajribasi;

Ta'lim jarayonini tashkil etish - o'quvchilarda ta'lim mazmunini tashkil etuvchi kognitiv, kommunikativ, tashkiliy, axloqiy va boshqa muammolarni mustaqil hal qilish tajribasini shakllantirish uchun sharoit yaratish.

O‘qitish tamoyillari nazariy tushunchalarni pedagogik amaliyot bilan bog‘lovchi ko‘prik bo‘lib xizmat qiladi. "Prinsip" tushunchasi lotincha "rpiSrshsh" - boshlanish, asos so'zidan kelib chiqqan. O'z kelib chiqishiga ko'ra o'qitish tamoyillari (didaktik tamoyillar) pedagogik amaliyotning nazariy umumlashtirishi bo'lib, amaliy faoliyat tajribasidan kelib chiqadi va shuning uchun ham ob'ektiv xususiyatga ega.

O'qitish tamoyillari doimo maqsadlar o'rtasidagi munosabatni aks ettiradi ta'lim jarayonining qonuniyatlari va o'qitishdagi maqsadlar bilan. Boshqacha aytganda, bu pedagogik amaliyotning tartibga soluvchi me’yorlari sifatida foydalanish imkonini beruvchi shaklda ifodalangan ma’lum qonuniyat va qonuniyatlar, ta’limning maqsadlari, mohiyati, mazmuni, tuzilishi haqidagi bilimlarning uslubiy ifodasidir. Zamonaviy didaktikada o‘qitish tamoyillari pedagogik faoliyatga va umuman ta’lim jarayoniga rahbarlik qiluvchi tavsiyalar, ta’lim jarayoni qonuniyatlarini hisobga olgan holda pedagogik maqsadlarga erishish yo‘llari sifatida qaraladi. Printsip - bu psixologik-pedagogika fanlari tomonidan belgilangan qonuniyatlardan kelib chiqadigan va maqsadlari, mazmuni, pedagogik texnologiyalari, o'qituvchilar faoliyati va talabalari uchun o'rganiladigan yaxlit ta'lim jarayonini loyihalash uchun dastlabki nazariy qoidalar, rahbar g'oyalar va asosiy talablar tizimi. tadbirlar. "Prinsip" tushunchasi belgilarining turlariga quyidagilar kiradi: etimologik, gnoseologik, mantiqiy, uslubiy va qiymat belgilari. Ularning har biri zarur va ularning barchasi etarli darajada to'liqlik bilan birgalikda ushbu kontseptsiya mazmunining ob'ektivligini ifodalaydi.