Mavzu: 1892-yil Toshkentdagi "Vabo isyoni" va 1898-yil Andijon qo’zg’oloni ishtirokchilari Foto

Mavzu: 1892-yil Toshkentdagi “Vabo isyoni” va

1898-yil Andijon qo’zg’oloni ishtirokchilari Foto

Suratlarini MDA va O’zbekiston davlat tarixi

nusxa olib albomlar tayyorlash

Reja:

1. 
   1892-yil Tooshkentdagi “Vabo isyoni” haqida albom tayyorlash
   
2. 
   1898-yil Andijon qo’zg’oloni foto suratlarini yig’ish
   
3. 
   MDA va O’zbekiston davlat tarixi na’lumotlaridan foydalanish
   
4. 
   Xulosa
   

XIX-asr ikkinchi yarmida Toshkent ikki yirik vabo epidemyasi girdobida qoladi har ikkalasida ham minglab insonlar halok bo’ladi. malumki,Toshkent 1865-yili ruslar tomonidan egallangan. 1867-yildda tashkil etilgan turkiston general gubernatorligining markazi edi. Toshkentning turli hududlar bilan iqtisodiy aloqalari kasallikning keng avj olishiga sabab bo’lgan omillardan biri edi. Rossiyaning epidemiya tarqalgan hududlaridan aholining ko’chirib keltirilishi ham kasallik kirib kelishi va ko’payishining omillaridan biri. Chor hukumati epidemya bilan kurashish maqsadida bir qator choralar ko’ra boshladi. Lekin bu choralar empiric xarakterda edi.

bu paytda tinniyot ham ancha kerakli va o’sha davr uchun foydali yutuqlarga erishgandi. Ayniqsa yuqumli kasalliklar ancha shiddat bn mustahkam o’rganilgan edi.

Shaharda amalga oshirilgan segregatsiya tartibi va tibbiy xizmatning faqatgina rus aholiga ko’rsatilishi kasallilkning mahalliy xalq orasida susaymadan balki avj lishiga sabab bo’ldi.

CHor rossiyasi aholini mavjud sharoit bilan habardor ya’ni bohabar qilish maqsadida “Туркестанеские ведомости” gazetasida o’sha davr metodlari haqida ikki tilde ham ma’lumot chop etdi. Shuningdek qo’zg’alondan bir kun oldin 23-iyun kuni Toshkent harbiy komendanti Putinsev shahar jome masjidida Qurbon hayiti bazi ma’nbalarda “Ramozon hayiti” namozidan oldin chiqish qilib aholini mavjud qoidalarga rioya qilishga chaqirdi

Bundan tashqari kasalikdan vafot etganlarning janoza namozlarisiz maxsusu qabristonlarda ohak sepilgan qabrlarga ko’mish tadbirlari, dizenfeksiya maqsadida ohak, simob, xloridi kabi zararli bo’lgan vositalardan foydalanishi tufayli eski shahardan ko’plab odamlarning zahaarlanib o’loahi va natijada xalq ichida turli mish-mishlarning urchishi, yana vada qilingan shahar chetida yangi qabristonlarning ishga tushmagani qo’\g’alonnig booshlanishiga sabab bo’ladi.

1892-yilning 24-iyun kuni erta tongda toshkentda 400 kishini o’zida jamlagan qo’zg’alon boshlandi.

Qo’zg’alonchilarvdastlab shahar oqsoqoli Muhammad yoqub karimberdining ruslarga yashirin ravishda o’tkazib kelinayotgan janozalarni yetkazgani uchun yangi shahardagi shahar ma’muryati binosiga o’roq, ketmon. Tayoq kabi qurollar bn qurollanib yetib keladi.

Putinsev maxsus ro’ta chaqirishga majbur boladi. Natijada qo’zg’olon bostiriladi. Qo’zgolonchilar qochishga tushadi, ko’pchilik isyonchilar shaharni ikkiga bolib turgan anhorga o’zlarini otadi, keyinchalik anhordan 80 kishining jasadi chiqadi. Shu yilning dekabr oyida okrug sudida qo’zg’olonchilar sud qilinadi, 60 kishi sudga tortilgan. Shulardan ikkitasi o’lim jazosiga, ikkitasi esa sibirga surgun qilinadi. 15 nafar isyonchi esa turli muddatlarga qamoq jazo tayinlanadi. Ushbi og’ir vaziyat bo’lishiga qaramay ajdodlarimiz erk uchun jonlarini fido qildilar.

XIX-asr so’ngi choragi turkiston o’lkasi uchun uning xalqinuchun juda ko’plab sinovlarni boshlab keldi. Jumladan so’ngi o’n yillikda xalq boshidan ikki yirik qo\zg’olonni o’tkazdi, shulardan biri 1898-yildagi mahalliy xalqning mustam-lakachilarga qaratilgan Andijon qo’zg’oloni edi. Xalq xech qachon o’zidan-o’zi yig’ilib xalq noroziligini qo’zg’olonni keltirib chiqarmaydi . xalq ushbu yashab turgan tuzumning tazyiqi ya’ni keltirib o’tadigan bo’lsam xalqning ayniqsa oddiy qishloq xalqining xaq-xuquqlarining yuqori darajada kamsitilganligi, ya’nikikm dexqon yeri uchun undan foydalanish uchun xech bir xuquqqa ega emasligi, rus o’lkasidan ko’chirib kelingan dehqonlarga unumdan yerlarning ulardan tortib olib berilishi, sug’orishda ham xech bir imtiyoz yoxud xuquqning yo’qligi ham qo’zg’olonning asosiy sabablaridan biri bo’ldi.

Qo’zg’olondan 3 yil oldin 1895-yilda Mag’ilon va o’sh uyezdlarida Muhammadali “Dukchi” Eshon o’z lavozimini tikladi. Ushbu holatdan so’ng xalq va hukumat o’rtasida keskin maanfatlar to’qnashuvi va xalq dardining yuksalim borishi Andijin qo’zg’oloniga Muhammadili eshonning rahbarlik qilishi natijasida yuzaga chiqdi. Rahnamo Dukchi eshon uyida farg’onaning turli xududlaridan vakillar yig’ilib maxfiy kengash o’tkaziladi. Ushbu kengash yakuniga ko’ra mustabid hokimyatning vodiydagi uch shahar, Marg’ilon, Andijon va O’shda joylashgan xarbiy lagerlariga bir kunda xujum qilishga, bu hujum muvofaqiyatli tugasa, Qo’qonda ham qo’zg’olon ko’tarishga kelishib olinadi.

Marg’ilondagi harbiy lagerga Inoyatxon To’ra, O’shdagi harbiy lagerga Umarbek dodxoh, Andijondagi harbiy lagerga esa dukchi eshon boshchiligidagi xalq isyonchilari xujum qilishi kerak edi. O’sha buyk erkinlik uchun kurash kuni 1898-yil 17-may kuni dukchineshon xalqqa murojat qilib bir yoqadan bosh chiqarishga da’vat etadi. Dukchi eshon boshchiligidagi xalq qo’shini mmingtepadan Andijon tomon yo’l oladi, yo’l-yo’lakay qo’zg’olonchilar safi to’lib shahar yaqiniga kelganda 2000ga yetadi. Dukchi eshon qo’shinni 5 ga bo’lib har biriga bayroq beradi.

Andijon harbiy lagerga hujum boshlanadi va natijada 22 askar o’ldiriladi va 24 tasi yaralanadi. Yarim soat shiddat bilan davom etgan jang yakunida jangovar tayyorgarligi durust bo’lmagan va qurol yaraog’I nochor qo’zg’olonchilar 11 nafar marhum va 8 nafar yarador jangchilarni qoldirib chekinishadi. Reja bo’yicha qolgan harbiy lagerlarga yurish amalga oshmay qoladi.

Qo’zg’olonning bunday ayanchli yakunlanishini kutmagan oddiy xalq shavqatsizlarcha jazoga hukm qilinadi.

Mustamkachilar andijon qo’zg’oloni munosabati bilan butun farg’ona vodiysida daxshatli qatag’on sodir qiladilar. 1-navbatda qo’zg’olon rahnamosi Dukchi eshon va uning yaqinlari andijon markazida xalq ko’z o’ngida osib o’ldiriladi. Keyin esa boshqa;ar jazolanadi. 18 nafar qo’zgolonchi osib o’ldiriladi, 344 nafari uzoq muddat va 20 yillik qamoq jazosiga hukm qilinadi. Yana bundan tashqari 3 nafari umrbod, 8 nafari esa turli muddatga qamoq jazosiga hukm qilinadi, 18 kishi sibirga surgun qilinadi.

Qo’zg’olon markazi bo’lgan Qo’shg’ar, Tojik, Mingtepa qishloqlari uch kun mobaynida to’pka tutiladi va kultepaga aylantiradilar

Jazoga tortilgan qo’zg’olonchilarning ijtimoiy tarkibi tahlil natijasiga ko’ra ularning ko’pchiligi dehqon va hunarmandlardan iborat bo’lib bo’lib, sardorlar orasida 2 nafar dodxoh (general), 7 nafar ponsod (polkovnok), 2 nafar sobiq bek, 40 nafar mullalar, 2 nafar mudarris bo’lgan. Ya’ni andijon qo’zg’olono aholoning turli toifasi vakillari qamrab olgan tom ma’nodagi xalq qo’zg’olonlari bo’lgan.

Xulosa qilib gapirar ekanmiz XIX-asrning sonngi choragi turkiston xalqi uchun og’ir sinovli yilllardan biri bo’ldi. Xalqimiz kelajakdagi yorug’ kunlardan umid qilib shunga talpinganlar. Aflotun mamlakatda qonunlarni o’zgartirib yuboradigan ikki omilni sanab o’tgan, biri o’sha qonunlar muddatining tugash muddati bo’lsa, ikkinchisi ommaviy bo’ladigan ofat va vabo singari ofatlar. Bu yerda qonun deganda hozirgi bir tushungan tor doiradagi qonundan kengroq ma’nonin davlatning boshqaruv tizimi8ni tushinish kerak. Bu albatta qonunlarga asoslanadi vabo qab=nday qilib davlatlarning boshqaruv tizimini o’zgartirishi mumkin bu davlatlarning kasallikka qancj=halik tayyyor yoki tayyyor emasligidan boshliqlarning salohiyatidan kelib chiqadi.o’rnatilgan mustamlakachulik tuzumi majhalliy aholining asosiy huquqlardan mahrum etdi milliyligini qadriyatlarini tahqirladi, iqtisodiyotini esa imoerya maqsadlariga bo’ysundirish xalqning turmushi moddiy axvolini yomonlashtirib qashshoqlanishiga olib keladi, ayniqsa farg’onada rossiya sanoati uchun zarur bo’lgan paxta xom ashyosini yetkazishga zo’r berilishi natijasid viloyatdagi aholi hayoti nihoyatda og’irlashdi. Og’ir mehnat sharoitida yetkazoiladigan paxta xom ashyosi arzimas narxda sotib olinib rossiyaga olib ketililar dehqon esa durust moddiy manfaaat ko’rmay aksincha turli xilog’ir soliq to’lov va qarzlar iskanjasida yil sayi. n qashshoqlashib borardi. Viloyatda paxta ekin maydonlarining tez suratda o’sib borishi g’alla mahsulootlari bug’doy yetishtirishni keskin kamayishiga aholini chetdan keladigan g’allaga qaram bo’lishiga olib keldi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   I. A. Karimov yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. Toshkent 2008-yil.
   
2. 
   SH. M. Mirziyoyev buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan quramiz. Toshkent 2017-yil.
   
3. 
   Egamnazarov A siz bilgan dukchi eshoin. Toshkent 1994-yil.
   
4. 
   O’zbekiston yangi tarixi birinchi kitob Toshkent 2000-yil
   
5. 
   O’ZME birinchi jild Toshkent 2000-yil.
   
6. 
   WWW.ziyo .net
   
7.