Mavzu-16. Tarmoqning iqtisodiy rivojlanishini prognozlash reja

 
16.3. Ishlab chiqarish resurslari talabini prognozlashtirish 
Tarmoqning uzoq muddatli (perspiktiv) talabi, hajmi va ishlab chiqarish strukturasini 
belgilashda ular uchun kerakli bо‘lgan xom ashyo, mexnat va moliyaviy resurslarni prognoz 
qilish kerak. 

---

Ushbu talab hisobining asosini tarmoq maxsulot biriligi, resurs xajmi, mexnat xajmi 
va jamgarma xajmi kabi kо‘rsatkichlar (koeffitsiyent) tashkil etadi. Xisobotlar natural 
xamda qiymat shaklida kо‘rsatiladi. 
Tarmoqning xom-ashyo resurslariga talabi maxsulot ishlab chiqarilishi uchun kerakli 
moddiy resurslarning qiymat shaklidagi xarajatlarini о‘z ichiga oladi. 
j
n
j
j
ij
B
x
a



1
Prognozlash davri ichida L
t
tarmogida maxsulot birligi uchun mexnat xarajatining 
kamaytirilganligi xisoblanishi: 
L
t
=L
0
E 
L
0
- maxsulotning bazaviy mexnat xajmi (sanoatdagi mexnat resurslarining о‘sish 
sharoitida PT ning oshib ketishi muammosi muxim axamiyat kasb eta boshlaydi) 
16.1-Rasm. Mehnatga layoqatli aholi soni
2
Bu holda ishchi kadrlarga bо‘lgan talab
T
t
qL
t
X
t 
X
t
- prognoz qilinayotgan maxsulotning ishlab chiqarish xajmi. 
 
16.4. Tarmoqning prognozlashtirish tarkibi 
Tarmoq haqida tо‘liq ma’lumotga ega bо‘lish uchun prognozlashtiriladigan 
obyektning barcha tashkil etuvchilari faoliyati haqida tо‘liq ma’lumotga ega bо‘lishi kerak, 
masalan, ilmiy texnik va konstruktorlik tajribalar holati; ishlab chiqarish texnik bazasining 
rivojlanishi; ishlab chiqarishning tashkiliy texnik darajasi; mahsulotning iste’mol darajasi 
va uning qondirilishi darajasi; tashkilotning xо‘jalik boshqaruvi rivojlanishi va ishlab 
chiqarishning ijtimoiy sharoiti va boshqalar. Prognozlashtirishning barcha turlari bir-biri 
bilan bog‘liq bо‘lib, ular tarmoq prognozlashtirish strukturasini shakllantiradi. Iqtisodiy 
prognoz obyektilariga qо‘yiladigan talab bu prognoz srukturasi va tashkil etuvchilarini 
tuzish. Har bir iqtisodiy prognoz о‘zida: qisqa prognoz yо‘nalishi tahlili; uning zamonaviy 
holati; kelajakda rivojlanish yо‘nalishi; prognozlash davrida sodir bо‘ladigan muammolar 
va ularning yechimlari natijalarini amaliyotga tadbiq etish; olib borilayotgan ilmiy 
izlanishlar, tajriba izlanishlar va ularni prognozlash davrida va undan tashqarisida 
kutilayotgan natijalar; fundamental tadqiqotlarni baholash; berilgan vaqt oralig‘ida prognoz 
natijalari, takliflarini kо‘rib chiqish, ushbu natijalarni ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarini 
baholash. 
2
Иқтисодий тадқиқотлар ва БМТТД ҳисоб-китоблари, www.cer.uz

---

Prognoz qilingan natijalarni amaliyotga tadbiq etish uchun har bir prognozga 
quyidagilar zarurdir: berilgan davr mobaynida sodir bо‘layotgan asosiy voqealarni aniqlab, 
prognoz natijalariga ta’sirini aniqlash; prognoz natijalarini eng yaqin va eng uzoq amalga 
oshish davrini va ushbu vaqt о‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash; prognoz 
jarayonini ishlatilish sohasini yoki umumiy sohasini prognozlatirilayotgan obyektga boshqa 
obyektlar tomonidan ichki va tashqi ta’sirini sifat va miqdor jihatdan aniqlash; prognoz 
natijalarini amalga oshirish uchun kerak bо‘ladigan xom-ashyo, energiya, mehnat va 
moliyaviy resurslar hajmini aniqlash; prognozlash natijalarini texnik iqtisodiy va boshqa 
kо‘rsatgichlar bо‘yicha baholash.