Mavzu №15: lingvistik tadqiq metodlari tasnifi

3. Statistik usul.


Bu usul, asosan, har xil katta-kichiklikdagi matnlarda ayrim-ayrim lisoniy hodisalarning (tovush, harf, bo’gin, so'z, olinma va o'zlashmalar, yangi va eskirayotgan so'z-u qo'shimchalar, har xil qurilmalar v.h.) qo'llanilish miqdorini aniqlash uchun qo'llaniladi. Bu usul tadqiqotchini qiziqtirgan hodisa, uning xillarining ma'lum bir turdagi matnda ishlatilish miqdorini sanash va mutanosiblik (proporsiya) asosida qo'llanilish chastotasini aniqlashga xizmat qiladi. Uning natijalari til ta'limida lisoniy birliklarni berish tartibini va bosqichlarini belgilashda, lug'at, qo'llanma va mashina tarjimasi dasturlarini tuzishda juda ham foydalidir.


Bu usul fahmiy-nominalistik-materialistik metodologiyaga tayanadi.


O'zbek tilshunosligida statistik tahlil usullari bilan jiddiy shug'llangan olimlar Ilya Kissen (adabiy nutqda faol so'zlar chastotasi), Bahrom Bafoyev (Mir Alisher Navoiy asarlari leksikasi) va Sunnatilla Rizayevlardir (harf, tovush, so'zlar chastotasi). O'zbek tili tarixiy yodgorliklarining, ayrim adiblar asarlarining lisoniy xususiyatlari tavsifiga bag'ishlangan kopgina ishlarda statistik usuldan keng foydalaniladi.


4.Eksperimental (instrumental) fonetik tahlil usuli.


XIX asrning oxiri XX asr boshlarida shakllangan va fizikaning akustika, rentgenologiya bo'limlari inkishofi natijasida tovushning baland-pastligini, cho'ziq- qisqaligini o'lchaydigan ossilograf, ogiz bo'shlig'idagi nutq organlari harakatining aksini beradigan palatograf va rentgenograflarnng ixtirosi bilan uzviy bog'liqdir. Bu asboblar yordamida nutq tovushlari, urg'u va ohangning turli o`rinlarda tallaffuz xususiyatlari haqida aniq ma'lumotlar fizikaviy birliklarda olinadi. Bunday tadqiqotlar mohiyatan fizikaning akustika bo'limi tajriba-sinov uslublari asosida ish tutadi.


Bu usul fahmiy-nominalistik-materialistik metodologiyaga tayanadi.
Tilshunosligimizda instrumental fonetika bilan asosan Ahmadjon Mahmudov va Sora Otamirzayeva shug'ullanishgan.