Mavzu 12. Ijtimoiy majmua muammolari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning ijtimoiy siyosati. Aholining ijtimoiy himoyasini ta'minlash

Aholini ijtimoiy himoya qilish (xavfsizlik) tizimi ijtimoiy kafolatlar tizimi bilan birlikda va murakkablikda mavjud.
Davlatning ijtimoiy kafolatlari aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini amalga oshirishning asosi, asosidir.
Har bir inson jamiyat a’zosi sifatida o‘z qadr-qimmatini qo‘llab-quvvatlash, shaxsining erkin va har tomonlama rivojlanishi uchun ijtimoiy ta’minot va zarur shart-sharoitlarni ta’minlash huquqiga ega.
Har bir inson mehnat qilish, erkin ishni tanlash, adolatli va qulay mehnat sharoitlari va ishsizlikdan himoyalanish huquqiga ega. Har bir inson, hech qanday kamsitishsiz, teng mehnat uchun teng haq olish huquqiga ega (Inson huquqlari deklaratsiyasining 22 va 23-moddalari).
Eng umumiy shaklda davlatning ijtimoiy kafolatlari insonning erkin mehnatga bo'lgan huquqlarini himoya qilish, jamiyatda fuqarolarning shaxsiy xavfsizligini ta'minlash, bugungi kungacha shakllangan turmush darajasiga javob beradigan hayotni ta'minlash tizimini yaratishdir.
Eng muhim elementlarga, masalan, hayotni qo'llab-quvvatlashga quyidagilar kiradi:
1) moddiy ta'minot va jamiyatning barcha a'zolarining daromadlarini amalga oshirish uchun sharoit yaratish;
2) ta'lim olish, tibbiy yordam olish imkoniyati va boshqalar;
3) atrof-muhit xavfsizligini ta'minlash va atrof-muhitni talab darajasida saqlash;
4) pensionerlarning moddiy ahvolini yaxshilash, kam ta’minlangan oilalar va fuqarolar sonini kamaytirish;
5) ishlaydigan ayollar uchun imtiyozlarni kengaytirish; yosh avlodni tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish.
Butun aholini to'liq ijtimoiy himoya qilish real emasligi sababli, aholining alohida qatlamlari va guruhlarini ijtimoiy qo'llab-quvvatlash haqida gapirish to'g'riroq va oqilona bo'lishi kerak. Aholining bunday toifalari odatda zaif himoyalangan, aniqrog'i, aholining ijtimoiy zaif qatlamlari deb ataladi. Ijtimoiy zaif qatlamga mustaqil ravishda, o'z sa'y-harakatlari bilan o'z farovonligini yaxshilash, zarur hayot va yashash sharoitlarini saqlab qolish imkoniyatidan mahrum bo'lganlar kiradi. Bular, qoida tariqasida, ko'p bolali va kam ta'minlangan oilalar, nafaqaxo'rlar va nogironlar, shuningdek, ishsizlardir.
Amaldagi amaliyotda oila a’zosiga to‘g‘ri keladigan pul daromadi past bo‘lgan oilalar ijtimoiy himoyasiz deb hisoblanadi; boquvchisini yo'qotgan oilalar; yolg'iz bolalarni tarbiyalayotgan onalar; qatag'on va tabiiy ofatlardan jabrlanganlar. Talabalarni aholining zaif himoyalangan toifalariga ham kiritish mumkin.
Aholining sanab o‘tilgan barcha qatlamlari va guruhlari jamiyat, davlat, hukumat, yirik tadbirkorlar, davlat, xususiy va xayriya tashkilotlari tomonidan ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga muhtoj.
Bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida aholini narxlarning o'sishi, inflyatsiya va ishsizlikdan ijtimoiy himoya qilish muammosi eng dolzarb hisoblanadi. Tovarlar va xizmatlar narxlarining oshishi shaxsiy iste'mol va turmush darajasining halokatli pasayishiga olib kelmasligi uchun daromadlarni indeksatsiya qilish o'zgarishi kerak. Ya’ni, ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va boshqa turdagi daromadlar va to‘lovlar oziq-ovqat, nooziq-ovqat mahsulotlari va xizmatlarning chakana narxlari oshishi bilan oshishi kerak.