Mavzu 11: tadqiqot obyektini

3. Materialistik dunyoqarash.


Dualistik qarashlar Sharqda, xususan, 1X-XIII asrda keng tarqalgan edi va mashshoiya atamasi bilan mashhurdir.
Hozirgi kunda olimlarning ko'pchiligi dualistik qarashda turadi. Zeroki, Haqqi mutlaq va umuman materiya mohiyatini aniqlashga inson aqli, qudrati ojizdir.
Shuning uchun Mir Alisher Navoiy:
Kunhi zotingdin xirad gar bo'Isa ammo yo'q ajab,
Zarraga yuz ming quyosh mohiyatin bilmak ne had.
Yoki:
Vujudi zarraning mumkin emas to sobit o'lmas mehr,
Ne hojat zarra xaylidin quyosh zotiga isbote,
deb Haq qudrati va san'ati oldida inson ongi ojizligini ta'kidlaydilar.
Tabiiyki, mutaassib islom va nasroniylik (kommunistik mafkura ham) mashshoiya va dualistik qarashlarni kufr deb sanaydi.
Haqqoniy ruhoniylikda (ob'yektiv-ideaiistik qarashda) taraqqiyot, rivojianish, umumiylik ruhiy olamga xos deb ta'kidlanadi.
Ruh ruhoniy olamda rivojlanib, ma'lum bir taraqqiyot bosqichiga yetadi va keyin moddiy olamga o'tadi: borliq paydo bo'ladi.


Yevropada shakllangan ob'yektiv-ideaiistik nuqtayi nazar asosida fanlarda bixeviorizm, pozitivizm, strukturalizm, funksionalizm kabi ilmiy yo'nalishlar rivojlangan. Markscha dialektik materializm ham o'zining manbalaridan biri sifatida ob'yektiv-ideaiistik tadqiq usulini - diaiektikani tan oladi. Shuning uchun idealistik (ruhoniy) nuqtayi nazarning o'zida ikki
a) ilmiy;
b) diniy yo'nalishlarni farqlash zarur.


Ilmiy yo'nalish borliqda g'ayrimoddiy (g'ayritabiiy, ilohiy) kuchni inkor etmaydi, lekin umumiylik-yakkalik, mohiyat-hodisa, imkoniyat-voqelik, sabab- oqibat (UMIS-YaHVO), shakl-mazmun, barqarorlik-o'zgaruvchanlik, taraqqiyot- tanazzul v.h. ziddiyat va qonuniyatlar shu kuch tomonidan borliqda mujassamlashtirilgan deb qabul qiladi.