Мавзу 1: Тупроқ кесмасини олиш усуллари хақида тушунча

Mavzu 8: O’simlik tarkibidagi moyni «quruq qoldiq» usulida
aniqlash
(2 soat)
Mashg’ulotning maqsadi:
O’simlik tarkibidagi moyni Sokslet apparatida quruq
qoldiq usulida aniklashdan iborat.
Kerakli jihoz, reaktiv va asbob uskunalar:
O’simlik
namunalari,
yog’sizlantirilgan filtr qog’oz, Sokslet yoki Yeremenko apparati, etil efiri
Moylar tirik organizmlarda muhim ahamiyatga ega bo’lgan biologik birikma
hisoblanadi. Tabiatiga ko’ra moylar uch atomli spirt S
3
N
5
(ON)
3
gliserinning moy
kislotalari bilan hosil qilgan murakkab efirlaridir.
o’simliklarning vegetativ massasida o’rta hisobda 0,1-0,5%, urug’larida esa 2-60
% moy to’planishi mumkin. Moy olish uchun ekinlardan o’zbekistonda kunjut, zig’ir,
mahsar, g’o’za yetishtiriladi. Ushbu ekinlar tarkibida va ayniqsa urug’ida moyni
aniqlash muhim.
Qishloq xo’jaligida yetishtiriladigan eng muhim moyli ekinlar va soya urug’laridagi
yog’ning o’rtacha miqdori quyidagicha (% hisobida):
Kanakunjut
- 60
Zig’ir
- 30
Kunjut
- 45-50
Kanop
- 30
Zaytun
- 45-50
Chigit
- 25
Kungaboqar
- 24-50
Soya
- 20
Uslubning mohiyati
Moy va moysimon moddalar etil efiri, xloroform, benzin,
benzol va boshqa organik erituvchilarda eriydi. Quruq qoldiq usulida moyni aniqlash
uning etil efirida erib, namuna yog’sizlanishiga va uning massasi kamayishini tortib
aniqlashga asoslangan. Quruq qoldiq usulida moy aniqlanganda etil efirida moy
kislotalaridan tashqari fosforidlar, mumlar va shunga o’xshash boshqa organik moddalar
ham eriydi. Shuning uchun bu usulda aniqlangan moy «xom moy» deb ataladi.Quruq
qoldiq usulida «xom moy» Sokslet yoki Yeremenko apparatida aniqlanadi. Apparat uch
qismdan:
1. Efir solinadigan ekstraksion kolba
2. Ekstraktor
3. Sovutgichdan iborat.