Мавзу 1: Суғуртанинг иқтисодий моҳияти, функциялари ва бозор муносабатларидаги ўрни

3. Суғурта ташкилотларида молиявий натижани шаклланиши.
3. Суғурта ташкилотининг даромад ва харажатлари таркиби бўйича юқорида билдирилган фикр-мулоҳазаларга асосланиб, уни аниқлаш бўйича қуйидаги услубиятни таклиф этамиз:
СМ = СМс + СМқс + ЎМЗў (1),
Бу ерда: СМ- ишлаб топилган суғурта мукофотлари суммаси;
СМс – бевосита суғурталаш бўйича суғурта мукофотлари суммаси;
СМқс – қайта суғурталаш бўйича суғурта мукофотлари суммаси;
ЎМЗў – ўзлаштирилмаган мукофотлар захирасининг ўзгариши.
УНз = Нз + Нвт (2),
Бу ерда: УНз – кўрилган зарарнинг умумий нетто қисми;
Нз – кўрилган зарарнинг нетто қисми;
Нвт – қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловларининг нетто қисми.
Нз = СМ – СҚс – (СҚқс –СҚқсқ ) (2.1),
Бу ерда: СҚс – тўланган суғурта қопламалари;
СҚқс – қайта суғурталаш бўйича тўланган суғурта қопламалари;
ТСҚқсқ – қайта суғурталаш шартномаларига кўра, қайта суғурталовчилар томонидан тўланган суғурта қопламалари.
Нвт = ВТқс + ВСқс (2.2),
Бу ерда: ВТқс – қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловлари;
ВСқс – қайта суғурталаш бўйича воситачилик сийловлари.
Тсх = УНз –(Юк+СМқсрр+СҚс+ВТқс+Зм+СҚқс) (3)
Бу ерда: Тсх – суғурта хизматларининг таннархи.
Юк – суғурта ишини юритиш харажатлари;
СМқсрр – қайта суғурталаш ва ретроцессияга ўтказилган рисклар бўйича ҳисобланган суғурта мукофотлари;
ВТқс- воситачилик тўловлари ва брокерлик сийловлари, қайта суғурталаш тантьемлари ва йиғимлари;
Зм – захира фондига ўтказилган маблағлар.
ЯД(З) = Д(З)аф + Д(З)бф (4),
Бу ерда: ЯД(З) – ялпи даромад ёки зарар (солиқ тўлангунга қадар
бўлган даромад ёки зарар);
Д(З)аф- асосий фаолиятдан олинган даромад ёки зарар;
Д(З)бф – бошқа фаолиятдан даромад ёки зарар.
Д(З)аф = Нс + Нз + Нвт + Юк – ДХ (4.1),
Бу ерда: Нс – суғурта мукофотларининг нетто қисми;
ДХ – давр харажатлари.
Д(З)бф =Дбф-Хбф (4.2),
Бу ерда: Дбф – бошқа фаолиятдан даромадлар;
Хбф – бошқа фаолиятни амалга ошириш учун қилинган харажатлар.
Суғурта ташкилоти даромади(фойдаси)ни аниқлашнинг келтирилган услубиятини жорий этиш масаласига (7-жадвал) тўхталадиган бўлсак, бу борада суғурта ишини амалга ошириш харажатларига киритилган суғурта хизматларни ташкил этиш ва сотиш харажатлари таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги янги Низомни ишлаб чиқиш зарурияти юзага келади.
Таклиф этилаётган услубиятга кўра, келтирилган маълумотларда ишлаб топилган суғурта мукофотлари суммаси 1232223,0 бўлган бўлса, шундан 910786,8 бевосита суғурталаш мукофотлари, 6741,1 қайта суғурталаш бўйича мукофотлари ва ниҳоят, 314695,1 сўмини ўзлаштирилмаган мукофотлар суммаси ташкил этган.