|
Nutq darslari hikoyani turli shakllarda o'rganishga yordam beradi:
O'zingizning tasavvuringizni mashq qilish uchun "Jumlalarni tugating" o'yin mashqlari. Voyaga etgan bolalar bolalarga hikoyaning boshlanishini (ertaklar, she'rlar) aytib berishadi va ular o'zlari bilan tugaydi.
Tanish so'zlardan uzun jumlalarni tuzish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun "Jumlalarni tuzing" mashqini bajaring. Bola o'zining etakchi savollariga asoslanib, kattalar tomonidan boshlangan gapni tugatishi kerak: "Masha savatga solib o'rmonga ketdi. Nega? (qo'ziqorin terish, buviga tashrif buyurish). Uning savatidagi nima? (hech narsa, piroglar) ". Bolalarni etakchi savollarga asoslanib, kattalar tomonidan boshlangan taklifni davom ettirish va bajarish tavsiya etiladi.
Vaziyatni tahlil qilish, modellashtirish va bashorat qilish uchun murakkab aqliy vazifa bilan "Agar ..." o'yin mashqlari. Bolaga, agar qo'lida sehrli tayoq bo'lsa, u ko'rinmas va shunga o'xshash narsalarga aylanib qolsa, nima bo'lishi haqida o'ylash taklif etiladi.
Bolaning nutqi faqat kattalar uni tushunganida va u bilan mantiqan aloqa qilganida, majoziy va ifodali bo'lib qoladi, shuning uchun nutqni rivojlantirish uchun mashg'ulotlar bemalol va izchil bo'lishi kerak. Bolalarni qiziqtirish uchun ular mavjud bo'lgan o'qitish usullaridan foydalanishlari, boshqa bolalarni jalb qilishlari va ota-onalarning o'zlari ham faol ishtirok etishlari kerak.
Mashg'ulotlar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish bolalarga uyda nutqini rivojlantirish uchun o'yinlarni yaratishga imkon beradigan o'yin burchaklari va o'yinchoqlar to'plamlariga yordam beradi. Bu eng yaxshi bo'lishi mumkin turli xil belgilar va oddiy bezaklar (dizaynerlarning uylari, daraxt shoxlari, kublar) bo'lgan uy teatri. Shunday qilib, bola yaxshi gapirishni va ijodiy improvizatsiya qilishni o'rganadi.
Xulosa
Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki, ko’rsatmalilik o’quvchilar bilimini oshirish va o’qituvchining mehnatini samarali qilish vositalaridan biridir.
Ko’rgazmali quroldan yangi bilim berishda ham, o’tilganlarini qaytarish va ayrim faktlarni izohlashda ham foydalanish mumkin. Ko’rgazma sifatida turli jadvallardan, boshqotirmalardan, fikrlash jarayonini tezlashtirishga qaratilgan o’quv topshiriqlaridan, kompyuterda ishlashga yo’naltirilgan dasturlardan, audiyo-video o’quv dasturlaridan foydalanish mumkin.
O’zbek tili o’qitishning o’ziga xos prinsiplari - Til o’qitishda tabiiylikka rioya qilish.
Maktabda til o’qitish maktabgacha tilni o’zlashtirish jarayonining tabiiy davomi bo’lishi kerak. Tilni o’qitishda tabiiylik prinspiga amal qilishda o’quvchilarning boshlang’ich sinfda olgan bilimlarini hisobga olish, til materiallarini jonli nutq tarkibida o’rgatishga e’tibor berish lozim bo’ladi.
Yozma nutqni og’zaki nutqqa chog’ishtirib o’rgatish.
Og’zaki va yozma nutqni o’zaro chog’ishtirib o’rgatish o’quvchilarning imlo savodxonligini oshiradi, ular orfoepik va orfografik qoidalarning farqlarini ongli ajratadigan bo’ladi. Bunday o’qitish o’quvchilarning nutq madaniyatini oshiradi. Bu prinsp quyidagi yo’llar bilan amalga oshiriladi: tovushni harf bilan chog’ishtirish, punktuatsiyani ohang bilan chog’ishtirish, og’zaki mashqdan yozma mashqqa qarab borish.
O’quvchilarning nutq madaniyatini rivojlantirib borish prinsipi.
Nutqning ifodaliligi va ta’sirchanligini ta’minlashga xizmat qiluvchi ko’nikma va malakalar ona tili mashg’ulotlarida shakllanadi. Tilning barcha bo’limlari ham nutqiy mahoratni rivojlantirishda keng imkoniyatga ega.
Til bo’limlari va ular orqali ifodalangan ma’nolarni ajratish.
O’quvchilar tilni yaxshi egallashlari uchun uning fonetikasini puxta bilishlari lozim. Fonetik qoidalar esa talaffuz meyorlarini belgilashda muhim o’rin tutadi. Fonetikani yaxshi o’rgatish imlo, leksikologiya va grammatikani yaxshi o’rgatishga ham yordam beradi.
O’quvchilarda yoshlikdan “til sezgirligi” tuyg’usini shakllantirish.
Bu qobiliyat tufayli o’quvchilar har bir so’z va shaklni o’zidagi mavjud bilim va malakalar yordamida tez uqib, ularni amaliy nutqqa tadbiq etadilar.
O’quvchilarning yozuv madaniyatini, savodini uzluksiz oshirib borish.
O’quvchilarning orfografiya va punktuatsiyaga doir bilim-malakalarini oshirish uchun og’zaki va yozma nutq doimo qiyosiy ravishda o’rganilishi kerak. Masalan, tinish belgilarini to’g’ri qo’yish uchun oquvchi gapning sintaktik qurilishini yaxshi bilishdan tashqari nutqning ohang tomonini ham fahmlay olishi zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Pirniyazova A.Q., Pirniyazov Q., Bekniyazov Q. Baslawish klaslarda ana tili oqitiw
metodikasi. -Toshkent: Sano-standart, 2018. – B. 239.
2. Qosimova K., Matchonova S., G’ulomova X., Yo’ldosheva Sh., Sariyeva Sh. Ona
tili o’qitish metodikasi. – Toshkent: Nosir, 2009. – B. 311.
3. A’bdinazimov Sh., Qutlimuratov B., Ismaylova Z., Salieva P., Qutlimuratova G.
Ana tili ha’m oqiw sawatlilig’i 1-bo’lim. – Tashkent: Respublika bilimlendiriw
orayi, 2021. – B. 10.
4. A’bdinazimov Sh., Qutlimuratov B., Ismaylova Z., Salieva P., Qutlimuratova G.
Ana tili ha’m oqiw sawatlilig’i 1-bo’lim. – Tashkent: Respublika bilimlendiriw
orayi, 2021. – B. 66.
5.B.To’xliyev, M.Shamsiyeva, T.Ziyadova. “O’zbek tili o’qitish metodikasi” Toshkent. “Yangi asr avlodi” nashriyoti. 2006-y.
6.A.G’ulomov, M.Qodirov “Ona tili o’qitish metodikasi” Toshkent.
“Universitet” nashriyoti. 2001-y.
7.Safarova X.I “Ona tili va adabiyot darslarida og`zaki va yozma nutqni rivojlantirirshning asosiy omillari”. Dars ishlanmasi.
8.O`zbek tilining imlo lug`ati. Toshkent-1995 yil ”O`qituvchi” nashriyoti.
9.Abdurazzoqova D “Interfaol metodlar: nazariya, amaliyot, tajriba” Pedagoglar uchun qo`llanma. Toshkent-2013 yil
10.Umum o’rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi 1999 yil.
11.Boshlang’ich ta’lim jurnali. 2006 yil 5-son
12.1-sin Ona tili darsliklari. Q.Qosimova.Fuzailov .A.Ne’matova
13.1-sinf ona tili darsligi.T.G’affarova,.Shodmanov,H.G’Ulomova
14. Abdullayeva Q. Nutq o’stirish. – T.:O’qituvchi, 1980.66-bet
15. Karimova V.M., Sunnatova R.I., Tojiboyeva R.N. Mustaqil fikrlash. –
T.:Sharq, 2000. 110-bet
16. Muhiddinov A.G’. O’quv jarayonida nutq faoliyati. – T.: O’qituvchi, 1995. 78-
Bet
Do'stlaringiz bilan baham: |
