Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

Жисмоний машқлар машғулотларини ва шаклини туркумларга бўлиш. 
Ҳар бир жисмоний тарбия дарси уч қисмдан иборат (тайёрлов, асосий, якуний 
қисимлари). Нима учун шундай? Дарснинг бундай тузилиши биринчи навбатда одам 
организмини ишга мослашиши (кириши), шуғулланувчиларнинг ишчанлигини оширишга 
қаратилгандир. 
Кўпинча одам ишчанлигини унинг кўринишидан терлаши, қизариши, нафас олишнинг 
тезлиги, унинг мимикаси ва ҳ.к.-лардан қузатилади. Шуғулланувчининг ҳолатига ва қон 
томир урилиш тезлигига алоҳида эътибор берилади. Амалиётда, қон-томир урилиш 
тезлигини ўлчаганда кенг қўлланадиган оддий пальпатор методидан фойдаланилади. 
Олдин тинч ҳолатда 10 сония давомида, сўнг дарс жараёнида ва охирида ўлчаш олинади. 
Лекин, ҳар бир ўлчаш оралиги 3 дақиқадан ошмаслиги шарт. Чарчаш жараёнини кўриш 
учун физиологик эгри чизиғи тузилади. Бу эгри чизиқ жисмоний юкламава дам олиш 
характерини ҳамда шуғулланувчилар ишчанлиги даражасини нисбатан аниқлайди. 
Умуман, аниқ маълумотлар олиш учун инструментал методлар қўлланилади (кардиограф, 
ва х.к.). 
Агарда, физиологик эгри чизиқ орқали турли машқлар (енгил атлетика дарси, 
гимнастика дарси, қўл тўпи дарси ва х.к.) тахлили ўтказилса, унинг фарљини қўрса 
бўлади. 

---

65 
Булардан ташқари махсус адабиётлардан физиологик эгри чизиқ асосида 4 та «зона» 
ажратилади: Ишни бошлашдан олдинги ҳолат-дастлабки ҳолат- I зона; киришиш-II зона; 
нисбатан мустахкам ҳолат -III зона; ишчанлигини пасайиши-IV зона. 
Машғулот жараёнида қўйилган вазифаларни ҳал этиш учун юқорида қўрсатилган 
асосий ишчанлик зоналарининг аҳамиятини ҳисобга олган ҳолда дарснинг тузилиши 3 
қисимли бўлиб ажратилган.
Ҳамма машғулотлар шакли умуман қуйдагича туркумларга бўлинади:
1.Машғулотларнинг дарсли шакли (мактабда жисмоний тарбия дарси, академик ва 
коллежлардаги жисмоний тарбия дарси,ОУЮда жисмоний тарбия дарси, тренировка 
дарслари ва х.к.).
2. Машғулотларнинг нодарсли шакли (эрталабки бадан тарбия, спорт турлари билан 
индивидуал шуғулланиш, туризм, қувнок дақиқалар, сайрлар, катта танаффус ҳамда куни 
узайтирилган синфлардаги ўйинлар, тўгараклардаги ишлар, спорт байрамлари, 
мусобақалар ва х.к.).