Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

Онглилик ва фаоллилик принципини амалга оширишда шуғуланувчиларнинг 
диққатини бир нуқтага қаратиш. Ҳаракат актига ҳосил қилинган ритмнинг бузилиши, 
алоҳида ҳаракатлар ўртасида ўзаро алоқаларнинг бузилишига олиб келиши мумкин. 
Лекин бу билан бу босқичда ишга онгли муносабатда бўлишнинг роли камаяди деб 
тушуниш мутлоқо нотўғри. 
Ҳаракатлар фаолиятини такомиллаштириш жараёнида кўп вазифаларни ҳал қилишда 
онглилик етакчи роль ўйнади. Онглилик ўрганилаётган ҳаракат техникасини, унинг 
қонуниятларини ва бажариладиган ишининг натижасини янада чуқурроқ тушуниб олишга 
қаратилиши керак. 
Бу 
босқичда 
муҳокама 
(ҳаракат 
техникаси 
элементларини, 
ҳаракатни 
такомиллаштириш йўлларини), суҳбат, назарий манбалар устида мустақил ишлаш ва 
ҳоказолар биринчи ўринда қўйилади. Ҳаракат малакасини мустахкамлаш жараёнида 
ўргатишнинг кўргазмалилиги олдинги, босқичларга қараганда бошқача шакл олади. 
Ҳаракатни ўзгартиришга ёрдам берадиган (кўриш, эшитиш, нарсани мўлжаллаш ва ҳ. 
к.) қўшимча восита ва методлар аста-секин минимум даражагача камайтирилади. 
Ҳаракат малакасининг мустахкамланишида ҳаракат анализатори етакчи роль ўйнайди, 
масофа анализаторлари (кўриш, эшитиш) эса йўқолади, бу диққатни ҳаракатнинг ташқи 
шароитига қаратишга имкон беради. Бу ўз навбатида, тактик кўникма ва малакаларни 
(кучларни мақсадга мувофиқ тақсим қилиш шериклари билан биргаликда ҳаракат қилиш 
ва ҳ.к. кўникмаларни) ҳосил қилиш ва такомиллаштириш учун қулай шароит яратади.
Бунда кўргазмали воситалардан (стадион, трасса макетлари, видеотасмалардан, 
киноматериаллардан, турли хил тактик вазиятларни акс эттирувчи расм ва схемалардан) 
фойдаланилади. 
Мунтазамлилик 
принципи бўлса, ҳаракат малакасини мустахкамлаш ва 
такомиллаштириш ҳаракатини бутунлигича қайта такрорлаш шароитларида амалга 
оширилади. Ҳамда эхтиёжга қараб, қисмларни бўлишга ҳам йўл қўйилади. Бунда стандарт 
ва ўзгарувчан машқлар методлари билан биргаликда фойдаланиш жуда катта аҳамиятга 
эга. 
Бу босқичнинг дастлабки ўрганиш этапида доимий шароитларда ўтказиладиган 
стандарт машқ яхшидир, чунки ҳосил бўлган динамик стериотип ҳали етарли даражада 
мустахкамланмаган бўлади. Ҳаракат малака етарли даражада мустахкамланмасдан 
ўзгартиришга ўрганилганда, асосий вариантда салбий кўчиш кўзга ташланади ва 
ўрганилган қисмларни аниқлаш юзасидан олиб борилаётган ишни давом эттиришга 
халақит беради. 
Бундан кейин малаканинг мустахкамланишга қараб, асосий ўринни ўзгарувчан машљ 
эгаллайди, бу машқ жараёнида хилма-хил шароитларда ҳаракат турли ўзгаради. 
Ҳаракат 
малакаларини такомиллаштириш жараёнида осон тушунарли ва 
индивидуаллаштиришни таъминлаш билан бирга, ўрганилган ҳаракатнинг қанчалик 
мустахкамланганлигига қараб мусобақа метотидан олдин ҳаракат техникасига асосан, 
сњнгра бутун функционал имкониятларини кўрсатиб янада кенгроқ фойдаланилади. 
Ўргатишнинг бу босқичида жисмоний юкламабилан дам олишни алмашиниши, 
такомиллашишнинг белгиланадиган даражасига боғлиқдир. Ўргатишнинг бу босқичида 
малакани мустахкам бўлиши ва талабнинг тобора ошиб бориши муҳим ўрин эгаллайди. 
Ҳаракат кўникмалари ва малакаларини такомиллаштириш учун шарт-шароит ҳаракат 
вазифаларини мунтазам равишда янгилаб мукамаллаштириб туриш ва жисмоний 
сифатларини ҳар томонлама ривожлантиришга қаратилган функционал жисмоний 
юкланишларни ошириш йўли билан яратилади. Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки бу 

---

47 
босқичда ўргатиш жараёнининг характерли томонларидан бири бу ўргатиш жараёнининг 
жисмоний сифатларини тарбиялаш жараёни билан яқин боғлиқлигидир.