Mavzu : yosh va pedagogik psixologiya fanining tadqiqot sohasi va muammolari

N

i

xi

1

12

 

 

12

)

(

2

1











N

i

x

xi

 

 

2

6

12

1

1













N

i

xi

N

x

 

4

.

2

5

12

)

(

)

1

(

1

2

1

2

















N

i

i

x

x

N



 

 

 

Dispersiya quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 

2

1

2

)

(

)

1

(

1













N

i

x

xi

N



 

Bunda 





x

variatsion qatorning o‘rtacha arifmetik qiymati 

           

i

x  - har 1 alohida variantning ifodasi 

           N – variatsion qatordagi variantlar miqdori 

O‘rtacha  kvadrat  og‘ish  dispersiyadan  kvadrat  ildiz  chiqarish  orqali  aniqlanadigan  va 



 

(sigma) bilan belgilanadi, u quyidagicha hisoblanaldi: 

                                            

2







 

Ilmiy taxminni statistik tekshirish. 

Ijtimoiy  psixologik  tadqiqotlarda  matematik  statistikani  qo‘llashning  muhim  tomonlaridan 

biri olingan natijalar statistik miqdorini aniqlash.  

     Masalan,  tadqiqotchi  o‘zining  tadqiqotida  guruhiy  faoliyat  samardorligini  guruh 

rivojlanish  darajasiga  bog‘liqligini  o‘rganmoqchi  deylik.  2  ta  guruh  –  yuqori  rivojlanish 

darajasi  va past  rivojlanish  darajasiga  ega  bo‘lgan guruhlarda  olingan 2  turdagi  o‘lchovlar 

arifmetik qiymatni topishi mumkin. 

                                                                                                      

3-jadval 

YUqori rivojlanish darajasiga ega bo‘lgan guruh  YUqori  rivojlanish  darajasiga  ega  bo‘lgan 

guruh 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Faoliyat 

samaradorligi  ball 

hisobida 

 

 

 

(

)

1

i

x

x





 

 

(

)

1

i

x

x





2

 

Faoliyat 

samaradorligi  ball 

hisobida 

(

)

1

x

x

i





 

 

(

)

1

x

x

i





2

 

 

 

   

 

 

 

 

   

5 

6 

7 

10 

6 

8 

7 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-2 

1 

0 

-3 

1 

-1 

0 

 

 

 

 

 

 

 

4 

1 

0 

9 

1 

1 

0 

 

6 

3 

4 

5 

5 

3 

2 

 

-2 

1 

0 

-1 

-1 

1 

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 

1 

0 

1 

1 

1 

4 

 

 

 

 

 

 

 

7

1





x

 

16

)

(

2

1

1











N

i

i

x

x

 

4

2



x

                   

12

)

(

2

1

2











N

i

i

x

x

 

67

.

2

2

1





                     

63

.

1

1





 

2

2

2





                        

41

.

1

2





 

 

)

1

(

1

2

1





N



; 

67

.

2

6

16

)

(

2

1

1















i

N

i

x

x

; 

63

.

1

67

.

2

2

2

1











; 

2

6

12

2

2







; 

.

41

.

1

2

2

2







 



1

x

  va 

2



x

  lar  o‘rtasida  farq  borligini,  ya’ni  guruh  rivojlanish  darajasi  bilan  guruhiy  faoliyat 

o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik mavjudligini aniqlash uchun tadqiqotchi 



1

x

-

2



x

 o‘rtasidagi farqning 

statistik  ishonchliligini topishi lozim. Buning uchun Styudentning t kriteriysidan foydalaniladi. 

                                  

2

2

2

1

2

1

m

m

x

x

t











 

 

Bu erda 



1

x

 va 

2



x

 - o‘rtacha arifmetik qiymati; 

              

1

m  va 

2

m  - o‘rtacha xato qiymati bo‘lib, u quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 

---

                                 

N

m





 

Bizning misolda 1-qator uchun xato quyidagiga teng : 

 

                           

62

.

0

7

63

.

1

1

1







N

m



; 

2-qator uchun 

                                 

69

.

3

53

.

0

62

.

0

4

7

2

2

2

2

2

1

2

1

















m

m

x

x

t

 

SHundan  keyin,  tadqiqotchi  maxsus  jadval  orqali  ishonchlilik  darajasinii  aniqlaydi. 

Psixologiya bo‘yicha qilinadigan  ishlarda asosan  5  foizli (r=0.05), 1 foizli (r=0.01) va mingdan 

bir foizli (r=0.001) ishonchlilik darajasi qo‘llaniladi. Agar t – kriteriya miqdori masalan, 5 foizli 

ishonchlik darajasiga  teng  yoki  undan kichik  bo‘lsa,  o‘rtacha qiymatlar  o‘rtachasi  topilgan  farq 

tasodifiy, ya’ni 100 tadan 5 holatga to‘g‘ri keladi (p

)

05

.

0



. Agar    p

05

.

0



 (ya’ni tasodifiylik 

farq  5  foizdan  katta)  bo‘lsa,  farq  unchalik  katta  emas.  Ishonchlilik  darajasi  qanchalik  yuqori 

bo‘lsa, t-ko‘rsatkichning miqdori  shunchalik ahamiyatli bo‘ladi. 

Spirmen korrelyasiya koeffitsenti: 

)

1

(

6

1

2

2









n

n

d

÷

s

 

r

s

-korrelyasiya koeffitsenti; 

d-taqqoslanayotgan ob’ekt  o‘rni (rang) o‘rtasidagi farq; 

n-taqqoslanayotgan juftlik miqdori 

Korrelyasiya koeffitsenti miqdori -1 dan +1 gacha oraliq chegaralaridan chetga chiqmaydi. 

      Agar  korrelyasiya  koeffitsenti  +1ga  yaqin  bo‘lsa,  o‘zgaruvchilar  o‘rtacha  mustahkam 

to‘g‘ri  aloqa  mavjudligini  bildiradi.  Agar  korrelyasiya  koeffitsenti  -1  ga  yaqin  bo‘lsa, 

o‘zgaruvchilar o‘rtasida teskari aloqa borligidan dalolat beradi. Agar korrelyasiya koeffitsent 

0 bo‘lsa, aloqa mavjud emas. 

        Olingan  miqdorning  ishonchlilik  darajasini  aniqlash  uchun  Styudentning  t- 

kriteriysidan foydaliniladi: 

                            

2

1

2

÷

Ò

÷

t







 

t - styudentning korrelyasiya koeffitsenti ko‘rsatkichi 

r - korrelyasiya koeffitsenti miqdori 

N – tanlovlar hajmi 

Korrelyasiya (rang bo‘yicha) koeffitsentini hisoblanish. 

Masalan, 2 ta ekspert 1 ta o‘quvchini 8 sifat bo‘yicha baholaydilar: 

1.Qattiqqo‘llik. 

2.Qat’iylik. 

3.Jahldorlik. 

---

4.Ma’suliyatsiz. 

5.Ochiq ko‘ngil. 

6.  To‘g‘ri so‘zlik. 

7.  Aqllilik. 

8.  G‘ayratlilik. 

     Bunda  shu  8  xil  sifat  o‘rinlarga  joylashtirib  chiqiladi.  1-o‘rinda  o‘quvchida  eng  ko‘p 

namoyon  bo‘ladigan sifat, 8-o‘rinda eng kam namoyon bo‘ladigan sifat joylashtiriladi. Natijalar 

5-jadvalda keltirilgan. 

Spirmen formulasidan foydalaniladi: 

)

1

(

6

1

2

2









n

n

d

÷

s

 

                                                                                                               5-jadval 

Qatorga 

joylashtirish 

uchun ekspertlarga taklif 

qilingan sifatlar ro‘yxati 

Joylashtirilgan sifatlar qatori 

O‘rinlar 

(ranglar) 

o‘rtasidagi 

farq 

d 

 

 

 

 

d

2

 

 

 

 

 

 

1-ekspert 

  2-ekspert 

 

 

 

 

   

G‘ayratlilik  

Qattiqqo‘llik 

Qat’iylik 

Jahldorlik 

Ma’suliyatlini 

his 

qilmaslik 

Ochiq ko‘ngillilik 

To‘g‘riso‘zlik 

Aqllilik 

1 

5 

6 

8 

7 

3 

4 

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 

7 

3 

6 

8 

4 

5 

1 

-1 

-2 

3 

2 

-1 

1 

-1 

1 

1 

4 

9 

4 

1 

1 

1 

1 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

74

.

0

504

22

6

1

)

1

8

(

8

22

6

1

2

















s

÷

 

Styudent t-ko‘rsatkichidan foydalanib, ishonchlilik darajasini aniqlaymiz. 

71

.

2

67

.

0

81

.

1

74

.

0

1

2

8

74

.

0

1

2

2

2





















÷

N

÷

t

 

 

---

Qo‘lga kiritilgan miqdor, ya’ni ch

s

- 0.74      

2 ekspert baholari o‘rtacha yuqori darajadagi to‘g‘ri aloqa mavjudligidan dalolat beradi. Bu 

esa  bizga  baholanayotgan  o‘quvchilarga  berilgan  (baholar)  xarakteristikalarning 

ob’ektivligidan  hamda  ekspertlar  baho  ko‘rsatkichlarining  umumiyligi  haqida  xulosa 

chiqarishga imkon beradi. 

SHunday  qilib,  yuqorida  keltirilgan  matematik-statistik  metodlar    (yordamida  psixologik 

tadqiqot  natijalari qayta ishlanadi.