Mavzu : Korxonalarda soliqlarni rejalashtirishni samarali tashkil etish masalalari

2 . Korxonalarning soliqlari va ularni rejalashtirish amaliyoti taxlil
Korxonalarda soliqlar boʻyicha pul oqimlarini boshqarishni tashkil etishning eng asosiy yoʻnalishlaridan biri hisoblangan soliqlarni rejalashtirish jarayoni bilan tanishish asnosida, avvalambor «soliqlarni rejalashtirish» tushunchasining mazmun-mohiyati, korxonalar moliyasini boshqarish tizimidagi oʻrni haqida toʻxtalib oʻtish maqsadga muvofiq. Bu borada ham avvalo qator iqtisodchi olimlarning fikr-mulohazalarini keltirib oʻtamiz.
Rossiyalik iqtisodchi olimlar A.E.Serdyukov, E.S.Vilkova, A.L.Tarasevichlar «Xoʻjalik sub’ektlarida soliqlarni rejalashtirish – xoʻjalik sub’ektlari yagona iqtisodiy taraqqiyot strategiyasi doirasidagi moliyaviy-xoʻjalik faoliyatini boshqarishning ajralmas qismi boʻlib, resurslarning cheklanganligi sharoitida korxonaning kelajakdagi moliyaviy holatini belgilash uchun optimal qonuniy soliq toʻlash usullaridan va metodlaridan hamda soliq toʻlashning mumkin boʻlgan muqobil variantlaridan foydalanish tizimidagi jarayonlarni oʻzida aks ettiradi» ¹ , deb ta’kidlasa, yana ayrim iqtisodchilar tomonidan esa «soliqlarni rejalashtirish tashkilotning moliyaviy resurslarini oshirishga, soliq bazasi tarkibi va miqdorini tartibga solishga, boshqaruv qarorlari samaradorligiga ta’sir etishga hamda amaldagi qonunchilik boʻyicha budjet bilan hisob-kitoblarni oʻz vaqtida ta’minlashga yoʻnaltirilgan rejali faoliyatlar yigʻindisi sifatida»², inglizcha-ruscha bank ensiklopedik lugʻatida «moliyaviy rejalashtirishning tarkibiy qismi boʻlgan soliq toʻlovlarini kechiktirish natijasida investitsiyalarga ega boʻlish, soliqqa tortilmaydigan qimmatli qogʻozlarni xarid qilish va boshqa turli xil soliqlardan qochish yoʻllaridan foydalanishni rejalashtirish orqali soliq yukini minimallashtirish»³ sifatida, Jek Fridmanning biznes atamalar lugʻatida «joriy va kelgusi davrlarda soliq majburiyatlarini minimallashtirishga yoʻnaltirilgan turli xil soliqqa tortish muqobil variantlarini tizimli tahlil qilish»⁴ sifatida, rus iqtisodchi olimi E.N.Evstigneev tomonidan esa «qonuniy taqdim etilgan imtiyozlardan foydalanish orqali soliqlarni aylanib oʻtishning qonuniy usullari va soliq majburiyatlarini kamaytirish yoʻllari» sifatida yoritiladi. Shuningdek, N.G.Ivanov soliqlarni rejalashtirishni sub’ektlar boʻyicha davlat tomonidan soliqlarni rejalashtirish va korporativ soliqlarni rejalashtirishga ajratgan holda ularning mohiyatini quyidagi rasmda aks ettirgan (1-rasm)