Мавсумий тебранишлар (ўзгариб туришлар) – бу ҳар бир вақт даврида такрорланиб турувчи йил вақтининг ўзгариши билан боғлиқ ўзгариб туришлар

Агар динамика қатори узоқ даврга эга бўлса (15-25 йил), у ҳолда мавсумий ўзгариб туришлар даврнинг ягона сифатий хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда (қатор дастлаб сифат жиҳатдан бир хил даврларга бўлинади), ёки кўп марта сирғанувчи тенглаштириш методикасига мувофиқ аниқланади. Циклик (даврий) ўзгариб туришларни моделлаштириш мавсумий таркибий қисмни моделлаштириш методикасига ўхшаш методикага мувофиқ аниқланади.

• Агар динамика қатори узоқ даврга эга бўлса (15-25 йил), у ҳолда мавсумий ўзгариб туришлар даврнинг ягона сифатий хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда (қатор дастлаб сифат жиҳатдан бир хил даврларга бўлинади), ёки кўп марта сирғанувчи тенглаштириш методикасига мувофиқ аниқланади. Циклик (даврий) ўзгариб туришларни моделлаштириш мавсумий таркибий қисмни моделлаштириш методикасига ўхшаш методикага мувофиқ аниқланади.

Мавсумийлик индекси Is – бу мавсумий тебраниш даври қисмни ҳисоблаб чиқиш учун фойдаланиладиган нисбий кўрсаткич. Индексларни ҳисоблашда вақт қатори умумий тенденциясининг хусусиятига қараб танланадиган турли усуллар қўлланилади. Мавсумийлик индексларининг ҳисоби фақат тренд динамик қатордан чиқариб ташланган ёки доимий даражага эга бўлган ҳолларда қўлланилади.

• Мавсумийлик индекси Is – бу мавсумий тебраниш даври қисмни ҳисоблаб чиқиш учун фойдаланиладиган нисбий кўрсаткич. Индексларни ҳисоблашда вақт қатори умумий тенденциясининг хусусиятига қараб танланадиган турли усуллар қўлланилади. Мавсумийлик индексларининг ҳисоби фақат тренд динамик қатордан чиқариб ташланган ёки доимий даражага эга бўлган ҳолларда қўлланилади.

Мавсумийлик индексини ҳисоблашда қуйидаги усуллар қўлланилади:

• 1-ҳолат. Динамика қатори яққол ифодаланган ривожланиш тенденциясига эга эмас.
• 2-ҳолат. Динамика қатори трендга эга (ностационар динамика қатори).
• 3-ҳолат. Мавсумий ўзгариб туришларнинг барқарор тенденциясига эга бўлиш лозим.

Ушбу усулларнинг ҳар бири қуйидаги хусусиятларга эга:

• 1-ҳолат. Агар динамика қатори яққол ифодаланган ривожланиш тенденциясига эга бўлмаса, у ҳолда мавсумийлик индекслари улар олдиндан тенглаштирилмаган ҳолда бевосита эмпирик маълумотлар бўйича ҳисоблаб чиқилади. Мавсумийлик индекслари ҳисоблаш учун камида уч йиллик даврлар бўйича маълумотларга эга бўлиш лозим. Мазкур усулнинг моҳияти бир номли даврлар бўйича i y ўртача қийматларни ва таҳлил қилинаётган бутун қатор учун _ y қаторнинг умумий ўртача даражасини ҳисоблаб чиқишдан иборат