Mavqei alohida o‘rin egallaydi

 
13.3. Foyda va rentabellik 
Sanoat  va  uning  barcha  bo‘g‘inlari  ishini  tavsiflovchi  muhim  sifat 
ko‘rsatkichlaridan  biri  foyda  va  rentabellikdir.  Foyda  bozor  munosabatlarining 
muhim kategoriyasi sifatida iqtisodiyotda ma’lum funksiya (vazifa)larni bajaradi: 
- ishlab chiqarish faoliyatining natijasidan olingan iqtisodiy samarani tavsiflaydi, 
chunki u so‘nggi moliyaviy natijani ifodalaydi; 
- turli darajadagi budjetlarni shakllantiradi; 
-  xodimlarning  manfaatlarini  himoya  qiladi  va  bu  borada  iqtisodiy  dastak  va 

---

 
 
213 
stimul rolini o‘ynaydi; 
- ilmiy — texnikaviy, tashkiliy va ijtimoiy ishlarni amalga oshirishga imkoniyat 
beradi. 
Foyda sanoat, tarmoq va korxonaning hamma ishlab chiqarish xo‘jalik faoliyati 
natijalarini  umumlashtiruvchi  ko‘rsatkichdir.  Balansdagi  foyda  yoki  foydaning 
umumiy  summasi  —  korxona  balansidagi  mavjud  ishlab  chiqarish  va  ishlab 
chiqarishdan  tashqari,  xo‘jaliklarning  moliya-xo‘jalik  faoliyatlari  natijasida  olingan 
foyda  summasidir.  Foydaning  umumiy  summasi  tovar  mahsulotini  sotishdan,  ishlab 
chiqarishdan  tashqari,  bajarilgan  ishlar  va  xizmatlardan  olingan  daromadlardan, 
korxona yordamchi xo‘jaliklarining mahsulotlarini sotishdan olingan daromadlardan, 
realizatsiyadan tashqari foyda va uy-joy kommunal xo‘jaligi, har xil jarimalar, penya 
va hokazolardan tashkil topadi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning quyidagi 
ko‘rsatkichlari bilan tavsiflanadi: 
-  mahsulotni  sotishdan  olingan  yalpi  foyda  (YaF),  bu  sotishdan  olingan  sof 
tushum  bilan  sotilgan  mahsulotning  ishlab  chiqarish  tannarxi  o‘rtasidagi  tafovut 
sifatida aniqlanadi: