Мавлонова Р

Савол ва топширицлар:

1. 
   Ижтимоий фалсафа ва ижтимоий педагогиканинг умумий жихатлари нимада?
   
2. 
   Ижтимоий фалсафада инҳилобий демократлар ва социалист — утопиетлар шаклланиши масалалари.
   

18




Замонавий таълим тизими, унинг ижтимоий функциялари ва муаммолари
Ўзбекистан Республикаси Конституциясининг 41-моддасида, х,ар бир Ўзбекистон фуқароси таълим олиш хуқуқига эга эканлиги кафолатланган. Умумий ўрта таълим Ўзбекистоида мажбўрийдир. Ота-оналар ёки уларнинг ўриндошлари бола томонидан умумий Ўрта таълим олинишини таъминлашга мажбўр.
Конституция асосида давлат таълим стандартлари белгиланади, тўрли таълим ва ўз-ўзини такомиллаштириш шакллари куллаб- кувватланади.
Муайян масалалар қонун билан белгиланади. Масалан, «Таълим тугрисида» ги Конун 1997 йилда қайта тахрир этилиши билан юзага келган вазият конуний асосланган. Ушбу конун давлатнинг таълим соҳасида, таълим жараёнини ташкил килинишининг умумий талабларида устувор сиёсатни белгилайди.
Конуннинг 10-моддасига кўра Ўзбекистан Республикасида таълим куйидаги тизимларда амалга оширилади:
Мактабгача таълим;
Умумий ўрта таълим;
Ўрта махсус касб-хунар таълими;
Олий таълим;
Олий ўқув юртидан кейинги таълим;
Кадрлар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш;
Мактабдан тацҳари таълим;
Конуннинг 4-моддасида фўқароларнинг билим олиш хуқуқи ижтимоий кафолатланган.
Жинси, тили, ёши, ирҳ, миллий мансублиги, эътҳоди, динга муносабати, ижтимоий келиб чҳиши, хизмат тўри, ижтимоий мавцеи, тўрар жойи, Ўзбеки стон Республикаси худудида қанча вакҳг яшаётганлиҳдан кҳагьи назар, хар кимга билим олишда тенг хуқуқдар кафолатланади.
Билим олиш хуқуқи:

• 
  давлат ва нодавлат таълим муассасаларини ривожлантириш;
  
• 
  ишлаб чиқаришдан ажралган ва ажралмаган холда таълим олишни ташкил этиш;
  
• 
  таълим ва кадрлар тайёрлаш давлат дастўрлари асосида бепул ўқитиш, шунингдек таълим муассасаларида шартнома асосида тулов эвазига касб-хунар ўргатиш;
  

19

• 
  барча тўрдаги таълим муассасаларининг битирувчилари кейинги боскичдаги ўқув юртларига киришда тенг хуқуқлapra эга булиши;
  
• 
  оилада ёки ўзи мустакил равишда билим олган фўқароларга аккредитациядан утган таълим муассасаларида экстернат тартибида атгестациядан утиш хўқуқини бериш оркали таъминланади.
  

Бошка давлатларнинг фуқаролари Ўзбекистан Республикасида халқаро шартномаларга мувофиқ билим олиш хуқуқҳга эга.
Республикада истикрмат килаётган фуқаролиги булмаган шахслар билим олишда Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан тенг хуқуқлapra эга.
Таълим жараёни катнашчиларини ижтимоий химоя килиш — қонуннинг III булимида келтирилган (20-модда), Таълим олувчиларни ижтимоий химоя қилиш (21-модда), Таълим муассасалари ходимларини ижтимоий химоя килиш (22 модда), Етим болаларни ва ота-оналарининг ёки бошка қонун вакилларининг васийлигисиз қолган болаларни ўқҳитиш (23-модда), Жисмоний ёки руҳий ривожланишида нўқсони булган болалар ва усмирларни ўқитиш (24 модда).
Таълим муассасасида таълим олувчилар конун хужжатларига ва норматив хужжатларга мувофиқ имтиёзлар белгиланган. Жумладан стипендия ва ётокхонада жой билан таъминланиши, таълим муассасалари ходимларига иш вактининг кискартирилган муддати белгиланиши, х,ақи туланадиган йиллик ўзайтирилган таътиллар ва қонун хужжатларида назарда тутилган имтиёзлар берилиши, таълим муассасалари иш х.ак.ига мулжалланган мавжуд маблаклар доирасида мустақил равишда ставкалар, мансаб окладларига табак.алаштирилган устама белгилашга ҳамда меҳнатга Хақ тулаш ва рагбатлантиришнинг тўрли шаклларини куллашга Хаксли эканлиги, етим болаларни ва ота-оналарининг ёки боцҳа қонуний вакилларининг васийлигисиз колган болаларни унуитиш ва уларни бокҳиш давлатнинг тула таъминоти асосида қонун хужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилиши, жисмоний ёки руҳий ривожланишида нўқсони булган, шунингдеқ ўзоқ ваҳт даволанишга муҳтож болалар ва усмирларни уқитиш, уларни тарбиялаш хамда даволаш учун ихтисослаштирилган таълим муассасалари ташкил этилади. Болалар ва усмирларни ушбу таълим муассасаларига юбориш ва улардан чиқариш ота-оналарининг ёки бошк.а конуний вакилларининг розилиги билан психологик- тиббий-педагогик комиссиянинг хулосасига биноан амалга


20




оширилиши. Алохида шароитларда тарбияланиш ва ўқишга мухтож болалар ва успиринлар учун уларнинг билим олиши, касб тайёр- гарлиги ва ижтимоий тикланишини таъминлайдиган ихтисос- лаштирилган ўқув-тарбия муассасалари ташкил этилиши, озод- ликдан махрум килиш тарикасидаги жазони ижро этиш муасса- саларида сакланаётган шахсларнинг таълим олиши ва мустакдл билим олиши учун қонун хужжатларида белгиланган тартибда шароитлар яратилиши таъкидданган.
Таълимнинг барча кисмлари шахсни такомиллаиггириш, унинг маданий, жисмоний ва маънавий ривожланиши, умумий ва касбий билим эгаллаши масалаларини хал килади. Мавжуд тизим янги авлодни жамоат ва мехнат х,аётига тайёрлаб, хар бир шахснинг ижодий ривожланишини таъминлаши лозим.
Таълим бола га билим беради, куникма ва малакани хосил килади. Лекин таълимни эгаллаш жараёнида тарбия хам амалга оширилади. Жамиятда ахлоқ ўзлашмалари, одамларга ва мехнатга муносабат 11 ткллантирилади.