Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш

матн таҳқиқи
масаласидир. Таҳқиқ 
жараёни матндаги ҳар бир сўз, ҳар бир жумланинг муаллиф матнига 
мувофиқлигини илмий далиллар билан ҳар томонлама асослашдан иборат. 
Бу фаолият билан шуғулланувчи олим шарқда “
муҳаққиқ
” атамаси билан 
номланган. 
Шарқ халқлари қадим замонлардан буён жаҳон маданиятининг улкан 
хазинасига ўзининг мумтоз асарлари билан ҳисса қўшган кўпгина буюк 
ижодкорларни етиштириб берди. Уларнинг меросини кенг халқ оммасига етказиб 
бериш маданиятимизнинг тўкислиги учун ниҳоятда зарурдир. Бу ишларни ўтмиш 
қўлёзмаларни йиғиш, илмий-танқидий ўрганиш ва нашр қилиш билан 
шуғулланувчи манбашунослик ва матншунослик билимларисиз, арабий имло 
малакасисиз амалга ошириб бўлмайди. 
Ушбу ўқув фани талабалар филологик билимнинг таркибий қисми бўлган 
қўлёзма манбалар устида ишлаш малакасини ҳосил қилишларига йўналтирилган.
Адабий манбашунослик ва матншунослик ўқув фани мумтоз филология 
йўналишида таълим олаётган талабаларни бу соҳанинг амалий ва назарий 

---

жиҳатларидан хабардор этишни мақсад қилиб қўяди. Ўқув жараёнида талабалар 
ёзма манбаларни қидириб топиш, тартибга солиш ва кейинги илмий фойдаланиш 
учун тайёрлаш назарияси ҳамда услуби юзасидан ҳам малака ҳосил қила 
борадилар. Шу билан бирга адабий асарлар ва тарихий ҳужжатлар матни тарихи ва 
унинг манбаларини ўрганиш, қўлёзма нусхаларни фарқлай олиш кўникмасига эга 
бўладилар.
Мазкур ўқув фанини ўрганиш учун талабалар, аввало, тилшунослик, 
адабиётшунослик, хусусан адабиёт тарихи, ёзув тарихи, араб ёзуви, хаттотлик 
санъати ва араб ёзуви турларидан маълум даражада тайёргарликка эга бўлишлари 
керак. 
MA’RUZA. 
Kirish. Matnshunoslikfaniningpredmetivavazifalari 
REJA: 
1. Matnshunoslikfaniningpredmeti 
2. Matnshunoslikfaniningvazifalari 
3.Rus matnshunoslaridan D.S.Lixachev, B.V.Tomashevskiyning ilmiy 
qarashlari. 
Matnshunoslik sohasi filologiya fanining asosiy va muhim tarmoqlaridan biri 
bo‘lib, yozma yodgorliklarning asl matnini tiklash hamda ularni nashr ettirishning 
nazariy va amaliy jihatlari bilan shug‘ullanadi. Matnshunoslikning asosiy vazifasi 
qo‘lyozma yoki toshbosma nusxadagi muayyan asarning matnini muallif 
qalamidan chiqqan asl holatini tiklash va nashr ettirishdir.
Izohli lug‘atda “matnshunoslik” istilohiga shunday ta’rif beriladi: 
“Matnshunoslik – adabiyot va folklorga oid qo‘lyozma asarlarni, tarixiy hujjatlarni, 
ularning haqiqiy, asl matnlarini aniqlash va tanqidiy o‘rganish, sharhlab 
e’lon(nashr)qilish maqsadida ular ustida tadqiqotlar olib boruvchi yordamchi 
tarixiy-filologik fan sohasi; tekstologiya”
2
.
O‘zbek tilida bu istiloh arabcha “matn” (
ﻥتﻤ
) lug‘aviy ma’nosi – mustahkam, 
pishiq, qattiq degani bo‘lib, qo‘shma so‘zning ikkinchi qismi “shunos”(“tanimoq”, 
“bilmoq” ma’nolarini ifodalovchi forscha “shenoxtan” fe’lidan olingan) va turkiy 
“-lik” ot yasovchi qo‘shimcha tarkibidan yasalgan. 
“Matnshunoslik” istilohining fanda qachondan qo‘llana boshlangani borasida 
rus paleografiyasi tarixi va zamonaviy matnshunoslik ishlari, xususan, XVIII – XX 
asrlarda amalga oshirilgan nashrlarni o‘rgangan S. A. Reyser shularni yozadi: 
2
Ўзбектилинингизоҳлилуғати. 5 жилдли. Иккинчижилд. – Т. : Давлатилмийнашриёти, 2006. – 
Б.557.

---

“