Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш



Download 2,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/115
Sana12.06.2022
Hajmi2,58 Mb.
#660050
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   115
Bog'liq
11111 . Matnshunoslik fan siratida

targ‘ib
(jannatga rag‘batlantirish) va 
tarhib
(do‘zaxdan 
qo‘rqitish, 
ogohlantirish) 
masalalariga, 
oyatlardan 
botiniy 
sirlar, ramziy ishoralar chiqarishga diqqat qilingan. Bu navga Ibn Arabiy 
va Abu Abdurahmon Sullamiy tafsirlarini kiritish mumkin. 
Vaqt o‘tishi bilan ilohiy Kalomni tushunish yo‘lida orttirilgan boy 
tajriba inson aqliy mehnati mahsuli bo‘lgan manbalarga nisbatan ham 
qo‘llana bordi. Ijtimoiy-gumanitar, tabiiy, aniq fanlarga oid ayrim 
asarlarga sharhlar yozila boshladi. SHarh ilmi shu darajada rivojlandiki, 
bitta kitob matniga o‘nlab jildli sharhlar bitildi, sharhlarga sharhlar yozildi. 
Masalan, mo‘‘tabarlikda Qur’ondan keyin turuvchi manba – 
وا عاااج س 
ع اااااي س
)
“Sahih 
hadislar 
to‘plami”
(
asariga 
عاااااي سوالااااا ع 
(“Qur’on 
tayanchi”)va 
عاااار سو تاااااف 
(“YAratuvchi kashfi”), 
عاااااسر سو ع اااا وص اااااش 
(“Buxoriyning “Sahih”i sharhi”) nomli mashhur sharhlar dunyoga keldi. 
ااس سو ع اا
(“Muslim sahihi”), 
عااساون اا
(“Nasoiy sunanlari”), 
وناابسون اا


اااجع 
(“Ibn Moja sunanlari”) kabi hadislar to‘plamlariga ham ishonchli 
sharhlar bitildi. 
Alouddin Samarqandiyning uch juzli 
و عااا"يف سو اااف ت 
(“Faqihlarga tuhfa”) 
asariga Alouddin Abu Bakr ibn Mas’ud ibn Ahmad al-Kosoniyning o‘n 
juzdan iborat 
سوباااعت تو ااافوا ع اااي سوا سلاااب 
ا س اااش 
(“SHariat qonunini tartiblashda 
go‘zal san’atlar”) sharhi, Hafizuddin Nasafiyning 
و اااا وص ااااشوحاااا س س ر سو 
ح ع لااااا س
(“Inja 
xazinalar” 
sharhining 
tiniq 
dengizi”) 
asari, 
Imom 
Burhoniddin 
Marg‘inoniyning 
ااااايسل" س 
(“To‘g‘ri 
yo‘lga 
yo‘llanma”) 
kitobiga 
Mahmud 
ibn 
Ubaydullohning 
ااااايسل" سو عاااااس و ااااافو ااااايس سو ااااايع
(“Hidoya” masalalaridagi qarashlar muhofazasi”) sharhi va ayni sharhga 
sharh Ubaydulloh ibn Mas’udning 
ااايس سو ااايع
(“Qarashlar muhofazasi”) 
asari ham hanafiy mazhabi bo‘yicha yozilgan mashhur sharhlar jumlasiga 
kiradi. 
اااايس سو اااايع
sharhi diyorimizda 
اااايع ا سو اااايتس
(“Qarashlar 
muhofazasi”ning qisqa bayoni”) nomi bilan tanilgan bo‘lib, madrasalarda 
asosiy fiqhiy darsliklardan biri sifatida o‘qitilgan. 
Najmuddin Umar ibn Ali Qazviniyning 
س 
عاااس ش
(“SHamsiya”) asariga 
Qutbiddin 
Roziy 
Tahtoniyning 
عاااااس ش سوص اااااشو ااااافو اااااعيت سولاااااعساي سو اااااي ت 
(“SHamsiya” sharhidagi mantiqiy qoidalar tahriri”) sharhi, Sa’duddin 
Taftazoniyning 
يل اااااس
(“Sa’diya”) 
sharhi, 
حااااا سو س ااااا
(“Mantiq 
o‘lchovi”) asariga Abdulloh ibn Haddod Usmoniyning 
س اااا سوايلااااب 
(“Go‘zal mezon”) kitoblari VIII-XIV asrlarda mantiq ilmi bo‘yicha 
qilingan sharhlarga misol bo‘ladi. 
Tilshunoslik sohasida Ibn Hojibning 
ااااعفعك س 
(“Kifoya qilguvchi”) 
asariga 
Abdurahmon 
Jomiyning 
ع ععااااااا سولااااااا ساف 
(“Ziyovuddinning 
foydalari”
45
), 
Roziyuddin 
Astrobodiyning 
اااااااعفعك سو اااااا عو اااااا س سوص ااااااش 
(“Kofiya” kitobiga Roziy sharhi”) sharhlari, Ibn Hishomning 
و اااشوص اااش 
ب" اا س
(“Sochilgan zar” kitobiga sharh”) , Hasan Hifziyning 
ااع جلاسوص ااش 
(“Ujrumiyya sharhi”) Bahouddin Abdulloh ibn Uqayliyning 
اااعيعونااابسوص ااش 
45
Араб тили грамматикасига бағишланган 
бу шарҳни Абдураҳмон Жомий 
ўғли 
Зиёвуддинга қўлланма сифатида ёзган. Марказий Осиёда бу шарҳ “Шарҳи Мулло 
Жомий” номи билан машҳур.


(“Ibn Uqayl sharhi”) asarlari, fasohat va balog‘at ilmi bo‘yicha 
Sakokiyning 
قاااا سوصعاااتف
(“Ilmlar kaliti”) asariga 
ول"سااااشو ااا عوشعاااي ت سولااا"ع
شعااااااااس ت س
(“Talxis” 
dalillariga 
iqtibos 
o‘rinlari”), 
Jaloliddin 
Qazviniyning
اااا ر سوقااااا عو اااافوصعاااا يلاس 
(“Balog‘at ilmlariga izoh”), 
وشعااااس ت 
صعاااااتف س
(“Ilmlar 
kaliti” 
asarining 
qisqa 
sharhi”), 
اعااااا سو ااااايتس
(“Ma’nolarning muxtasar bayoni”) nomli sharhlar ham mustaqil asar 
sifatidagi manbalardan hisoblanadi.
SHuningdek, Jaloliddin Rumiyning mashhur “Masnaviyi ma’naviy” 
kitobi Sulton Valad, Ahmad Aflokiy, Faridun Sipahsolor, SHam’iy, 
Sarvariy, SHibliy No‘‘moniylar tomonidan sharhlangan. Hofiz SHeroziy 
devoniga ham bir necha sharhlar yozilgan. Bular ichida eng e’tiborli sharh 
XVI asrda yashab o‘tgan turk olimi Sudiy Basnaviy qalamiga mansubdir. 
Adabiyotshunos olim N.Komilovning xabar berishicha, Sudiy Hofiz 
devonidan tashqari, SHayx Sa’diyning “Guliston” va “Bo‘ston” asarlarini 
hamda 
Jaloliddin 
Rumiyning 
“Masnaviyi 
ma’naviy”sini 
turk 
tilida 
sharhlagan. 
Sudiy 
sharhlari 
butun 
SHarq 
mamlakatlariga 
tarqalgan. 
O‘zbek 
ziyolilari 
ham 
lug‘atlar 
tuzish, 
tarjima 
jarayonida 
Sudiy 
sharhlaridan 
foydalanganlar. 
CHunonchi, 
Sa’diy 
asarini 
“SHavqi 
Guliston”
46
nomi bilan o‘zbek tiliga o‘girgan Murodxo‘ja ibn Solihxo‘ja 
hoshiya sharhida Sudiyga suyanadi va unga havolalar qiladi.
47
SHarqda 
sharh 
ilmi 
mana 
shunday 
tadrijiylikda 
tarmoqlanib 
shakllangan. Har tarmoq o‘zi o‘rganayotgan matnga spetsifik yondashgan 
bo‘lsa-da, barcha turdagi sharhlar uchun umumiy, tarmoqlararo barqaror 
qonuniyatlar mavjud edi. Ularni shunday tasnif qilish mumkin: 
1)
 matn qismlarga ajratilgan
(masalan, tafsirda – bitta oyat yoki 
bir nechta oyatlar; hadis sharhida – farqlanuvchi rivoyatlar; nazmda – 
baytlar, misralar; nasriy asarlarda – umumiy mazmun silsilasidagi 
46
Бу асар 2005 йил “Фан” нашриётида чоп қилинди.(Нашрга тайёрловчи: Сайфиддин Сайфуллоҳ) 
47
Комилов Н. Бу қадимий санъат... Т.: Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти,1987, 
182-бет.


mikromatn 
yoki 
propozitsiya 
xalqasi; 
ilmiy 
manbalarda 
– 
tushunchalarning tizimli tasnifi); 
2)
 qismning butunga munosabati aniqlangan 
(turli suralarga 
sochilgan, bitta voqelikka aloqador oyatlarni yolg‘iz oyat tafsirida 
jamlash; hadisning har xil rivoyatlarini bitta hukmda markazlashtirish; 
baytlar 
aro 
bog‘lanishlarni 
umumiy 
yaxlitlikda 
tadqiq 
etish; 
propozitsiyalardan makropropozitsiya hosil qilish); 
3)
 
matnga til tizimidagi hodisa sifatida qaralgan 
(matndagi 
ayrim so‘zlarning fonetik tuzilishidan tortib, gapdagi morfologik, sintaktik 
vazifalarigacha, 
lug‘aviy, 
istilohiy, 
majoziy 
ma’nolari-yu, 
etimologiyasigacha, 
hatto 
matnning 
psixolingvistik 
xususiyatlarigacha 
izohlangan).
 

Download 2,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   115




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish