Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш

Matn 
– kitobning 
asosiy qismi bo‘lib, unga ayrim hoshiya yozuvlari, jadval, poygirlar kirmaydi. 
Ichki unvon 
– tuzilishi murakkab kitoblarda ular ba’zan boshqa (masalan, qizil) 
siyoh bilan, ba’zan qalin harflar (jumladan, nasriy asarlarda), ba’zan hozirgidek 
sahifa o‘rtasida beriladi. 
Jadval 
– sahifada asosiy matnni joylashtirish prinsipi 
(matn ramkasi). Matnlar turli shakllarda – sidirg‘a, ikki ustun, to‘rt ustun, zina, 
romb, doira, qiya holda joylashtirilishi mumkin. Bu muayyan darajada bezak 
vazifasini o‘tab, she’riy matnlarda, ayniqsa, ko‘p qo‘llanilgan. 
Hoshiya 
– sahifa 
chetlari. Jadval (matn ramkasi)dan tashqarida izoh berish, parallel ravishda boshqa 
bir asar matnini joylashtirish, matn bo‘lagidagi fikrni tasdiqlash yoki to‘ldirish 
uchun ilovalar keltirishga xizmat qiladi. 
Poygir 
– o‘zidan keyingi sahifaning shu 
so‘z bilan boshlanishini bildirib keluvchi so‘z bo‘lib, o‘ng sahifaning eng ostiga, 
chap tomonga joylashtiriladi (poygir sahifalar ketma-ketligini belgilash uchun bet 
raqamlari o‘rniga ishlatiladi). 
Kolofon 
– kotibning qo‘lyozma so‘ngida keltiradigan 
ma’lumotnomasi. Unda kotib nomi, qo‘lyozmaning ko‘chirilish sanasi va kotib 
mulohazalari beriladi. Qo‘lyozma formati, unda ishlatilgan xat turi, qog‘oz turi, 
turli bezaklar ham qo‘lyozmaning tavsifini keltirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 

---

7. Kon’ektura yo‘li bilan matnni tiklash usuli. 
Kon’ektura deganda matn 
kontekstidan kelib chiqib matndagi xato yozilgan o‘rinlar yoki o‘qib bo‘lmas 
darajada o‘chib ketgan so‘z va jumlalarni tiklash tushuniladi. Kon’ektura faqat 
beixtiyor ravishda yoki e’tiborsizlik tufayli yo‘l qo‘yilgan xatolarni tuzatishga 
nisbatan qo‘llanadi. 
8. Qo‘shimchalar va tushirib qoldirishlarni aniqlash usuli. 
Manbalar qiyosiy 
o‘rganilganda, ko‘pincha, bir nusxadagi muayyan matn bo‘lagi ikkinchi nusxada 
tushib qolgan bo‘ladi. U chindan tushib qolganmi yoki aksincha birinchi 
manbadagisi qo‘shilib qolganmi, bu har ikkala manbani jiddiy tekshirishdan 
o‘tkazishni talab qiladi. Ushbu tadqiq usuli har ikkala manbaning o‘z 
“qiyofadosh”larini to‘plashdan boshlanadi. Ikki guruh manbalarini o‘rganish 
asosida eng qadimiysi aniqlanadi, so‘ng o‘zgarishga uchragan manba davrigacha 
ko‘chirilgan manbalardagi holat o‘rganiladi. O‘zgarishga uchragan nisbatan 
qadimiyroq manba uchragan taqdirda, uning tavsifiy, davriy va hududiy belgilarini 
o‘rganish orqali o‘zgarish bo‘yicha xulosa chiqariladi. 
9. Gloss va interpolyasiyalar tahlili
. 
Qo‘lyozma nusxalarning hoshiyalarida 
uchraydigan izohlar, to‘ldirishlar, konkretlashtiruvchi mulohazalar, boshqa 
manbalarga havolalar, Qur’oni karim oyatlari yoki hadislardan shu munosabat 
bilan keltirilgan misollar matnshunoslikda gloss deb ataladi. Ular asosiy matndan 
alohida bo‘lib, umumiy mazmunni to‘ldirishga xizmat qiladi. Zamonaviy 
matnshunoslikda izohlar nomi ostida keltiriladigan barcha ma’lumotlar glossga 
taalluqlidir. Qadimiy manbalarda ularni sahifadagi asosiy matn hoshiyasida yozish 
rasm bo‘lgan. Ammo qo‘lyozmadan nusxa ko‘chirish jarayonlarida ayrim xattotlar 
hoshiyadagi bitiklarni asosiy matnga qo‘shib yuborgan holatlar ham uchraydi. 
Bunday o‘zboshimcha tahrir interpolyasiya deyiladi. Interpolyasiyani asosiy 
matndan ajrata olish matnshunos oldida turgan murakkab vazifalardandir. 
Matnshunos asosiy matnning o‘ziga xos uslubi va strukturasini jiddiy o‘rganish 
orqali interpolyasiyani aniqlashi mumkin. SHuningdek, qo‘lyozma matnining 
ilgari o‘chib ketishi, yirtilishi natijasida ma’no mavhumligiga sabab bo‘lgan 

---

o‘rinlarini va ayni shu nusxadan ko‘chirilgan keyingi nusxalardagi matn 
bo‘laklarini qiyoslash orqali interpolyasiyani ajratib olish mumkin.