|
Bir hafta yurdi onak oy,
Kemtikligin o‘ylab yuragi dog‘li [9.8].
Matnazar Abdulhakim ijodida “oy” so‘zi mahorat bilan ifodalangan xuddi shunday lirik “men”ning iztirobi, oshiqning ichki dunyosidagi isyonni ifodalash uchun:
Qaylargadir o‘rtanib botdi,
Falaklarga yosh sachratib oy [3.250].
Bu vaqtda oyning ko'z yoshlari bilan to'plami yanada oshirib yuborishga xizmat qildi sevgilining yolg'izligi. Boshqa tomondan, bu she’rda “cho‘kish”, “yo‘q bo‘lish”, “ketmoq” semantikasi orqali o‘tkinchi dunyo, mangu ayriliq semalari ochiladi. Bu shoirning ham jahon she’riyati tajribalaridan xabardor yozuvchi ekanligini isbotlaydi. Shunga qaramay, milliy she’riyatimizda, qoida tariqasida, she’riy matnlar tarkibida “oy” so‘zi faol, go‘zallik, ezgulik timsoli bo‘lgan ijobiy semantika bilan o‘ralgan. Matnlarda bu go‘zallik muqaddas istak, yetib bo‘lmas umid, yetib bo‘lmas go‘zallik doirasida aktuallashtiriladi: Sen oy kabi olislardasan,
Sen oy kabi yaqinsan ko‘zga [3.77].
Oy tegilmagan hudud, unga maftun bo'lmaslik mumkin emas. Oy sevgiga mahkum yolg'iz farishtaning ramzidir. Matndan anglashilgan ma'noda ichki qarama-qarshilik mavjud. U ko'zga yaqin, lekin uzoqda. Bu qarama-qarshilik "siz uzoqdasiz" va "ko'zga yaqinsiz" so'zlari bilan yanada kuchayadi. Xullas, oy orqali ko‘z o‘ngimizda sovuq va befarq, sirli, beadab, daxlsiz, abadiy dilbar bo‘lishga mahkum oshiq gavdalanadi. Muallif she’rlarida, nazarimizda, “oy” so‘zi ba’zi o‘rinlarda “Olloh” ma’nosida o‘ziga xos tarzda qo‘llangandek ko‘rinadi, har holda ham shahid bo‘lgan oshiqni tushunish qiyin emas. misralardan. Bunday jozibali bo'lish faqat yaratilishga loyiqdir:
Rasvosi erurman senga shaydolarning,
Ayt, qani, oy, kim senga shaydo bo‘lmas [3.287].
Xalqimizda shunday naql bor: “Quyoshga niyat qilsang, yetar oy". “Oyga intilish” iborasi ham ishlatiladi. Demak, “oy” so‘zi maqolda yuksak daraja, ulug‘ maqsad ma’nosida majoziy ma’noda qo‘llangan:
Qorni to‘ygan kun qashshoq bir odam,
Nogoh ko‘zlab qoldi yulduzni, oyni [11.145].
Matnazar Abdulhakim ham bu borada ko‘p marotaba o‘z mahoratini ko‘rsata olgan, Oyni simulyatsiya uchun asos qilib olgan ijodkorlardan biri sanaladi. Xususan, sinonim sifatida olingan so‘zlardan butun (yuz) va uning bo‘lagi (qosh) ifodasida oy, hilol so‘zlarining qo‘llanishi natijasida hosil bo‘lgan matn nihoyatda muhim:
Garchi gala-gala quzg‘un, zog‘lar ko‘p,
Bir bulbuli bilan baxtli bog‘lar ko‘p.
Kulgichlari yuraklarda choh qazgan,
Qoshi hilol, chehralari mohlar ko‘p [2.103].
Biz allaqachon nutq konnotatsiyasi, ya'ni yopishgan konnotatsiya haqida gapirgan edik. Bunday konnotatsiyalar tadqiqotchilar tomonidan alohida baholanadi. Xilolning bir joydagi egri shakli matndagi antisemitizm uchun asosdir. Bu yerda “sarvqad” so‘zi juftlik hosil qilgan: “Sarv” – tik o‘suvchi daraxt, uning to‘g‘riligi “hilol”ning egilishiga qarama-qarshidir. boshqa mualliflarda uchramaydi. Shoirning so‘z qo‘llashdagi o‘ziga xosligining yorqin namunasini uning “oy” so‘zini bir o‘rinda ikki xil ma’noda qo‘llashida ko‘rish mumkin:
Ming o'lib tirildim men shu ming yilda,
Ming yil bir nuqtadan siljimadi oy [3.281].
Birinchi talqinga ko'ra yil va oy so'zlari birlashtirilgan
vaqt birligini ko'rsatish uchun, bu holda biz qabiladagi teskari ta'sirni, ya'ni ming yilga cho'zilgan oyni kuzatamiz. Bu erda giperbola (bo'rttirish) sodir bo'ladi. Ikkinchi talqindagi mubolag'a darajasi birinchisiga qaraganda kuchliroq. Osmon nuri ming yil o'tib ham qimirlamadi. Shunday qilib, soniya ming yilga cho'zildi, go'yo vaqt to'xtagandek. Matnda ming so‘zning uch marta takrorlanishi mubolag‘ani kuchaytiradi. Sog'inish, har soniya kutish oshiq uchun ming yilga teng. She’rdagi she’riy vazn to‘rt unsur tomonidan yaratilgan:
1. Iyhom (I Oy qimirlamadi – “vaqt o‘tmadi”. II. Oy qimirlamadi – “osmon nuri qimirlamadi”), 2. Metonimiya. 3. Giperboliya. 4. Takrorlash.
“Oy” soʻzining fors-tojikcha “moh” varianti poetikada anʼanaviy soʻz poetizmi sifatida koʻriladi (13). Bu soʻz oʻzbek sheʼriyatida unumli qoʻllanadi; umumiy qo‘llanishdan chiqib ketgan, shuning uchun tilshunoslikda bu leksik birlik eski so‘z sifatida qaraladi. Muallifning badiiy matnlarida bu so‘z tush semantikasida o‘z aksini topgan (Tunda yilt etmadi bir yulduz, Garchi ming mohlar istarman (g‘azallardan), boshqacha aytganda, uyg‘unlashib, musiqa uyg‘unligi hosil qiladi (Goh gado, gohida shoh, yuragim). , sen // Quyosh yuragim sen, moh, yuragim, sen [2,156]).
Yangi tug'ilgan oy shaklidan islom ramzi sifatida foydalanish keng tarqalgan. Islom eʼtiqodiga koʻra oy ilohiy ramz boʻlmasa-da, “yarim oy” Usmonlilar taʼsirida islom timsoliga aylangan. Usmonli imperiyasi bayrog'ida yarim oy va yulduz tasviri bor. Shunday qilib, yarim oy an'anaga ko'ra islom dini va madaniyatining ramzi sifatida tushuniladi. Bu ma’noda qo‘llash boshqa shoirlarga qaraganda Matnazar Abdulhakimda faolroq: Balki shu giryaning izohlaridir, Yarim oy, but, sanam va xochlarimiz. Balki bir kuy, barcha qo‘shiqlar bilan Shu yig‘ining tilmochlarimiz [4.75].
Olloh bergan hayot Olamning naqshi,
Na yarim umid oy va yo na xochi... [2.150]
Bu oʻrinlardagi “yarim oy” birikmasini an deb hisoblash toʻgʻri boʻlar edi metonimiya yordamida individual perifraza. Bu she'rlar bag'rikenglik nafasini uyg'otadi va muallifning hayotiy pozitsiyasini aks ettiradi. Demak, shoir barcha dinlarning ezgu, istiqbolli g‘oyalarining ashaddiy tarafdori.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, “oy” va uning “hilol, moh” she’riy shakllari shoir she’rlarida ba’zi o‘rinlarda obraz darajasida, ayrim o‘rinlarda o‘xshatish uchun asos bo‘lib, turli ma’nolarda majoziy ma’noda qo‘llangan. Bu kosmonimlar so‘zma-so‘z matnlarda yakka tartibda qo‘llaniladi, bu muallifning uslubini aniqlashga, ularni boshqa ijodkorlardan ajratib turadigan jihatlarini aniqlashga yordam beradi. Muallif she’rlaridagi “oy” so‘zining badiiy maqsadiga ko‘ra kontekstda goh ijobiy, goh inkor semantikasi bilan o‘ralganligi bugungi o‘zbek she’riyatining xarakterini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
