«materialshunoslik»

Paxta Yo‘g‘onligi ingichkaligi

Download 4,24 Mb. bet 4/120 Sana 29.12.2021 Hajmi 4,24 Mb. #79439

Bog'liq
Oy

Paxta	Yo‘g‘onligi ingichkaligi
Uzunligi, mm
	teks	№
Uzun tolali	0,166 - 0,125	6000 - 8000	35 va undan uzun
0‘rtacha tolali	0,2 - 0,166	5000 - 6000	28 - 34
Kalta tolali	0,25 - 0,2	4000 - 4800	28 gacha

1.3- jadval


Tolalar ko‘ndalang kesimining o‘rtacha o‘lchami 15 - 25 mkm.

Tolalaming pishiqligi, ularning pishganlik darajasiga bog‘liq. Paxta tolasi oldin 30-40 kun davomida uzunasiga o‘sadi, keyin 50-70 kun mobaynida fotosintez ta’sirida sellyuloza miqdori to‘la boshlaydi. Pishgan pishmaganligiga qarab tolalar quyidagi koeffitsiyentlarga bo‘linadi: 0,0 , 0,5 , 1,5 , 2,0 , 2,5 ,

3,0 , 4,0 , 4,5 , 5,0 (1.4-rasm ).

1.4-rasm. Tolalarning pishiqlik koeffitsiyentlari

Pishiqlik kN bilan o‘lchanadi. Pishib yetilgan tola uchun o‘rtacha uzilish kuchi 5 kN, nisbiy uzilish kuchi 27-36 kN/teks, tolalarning uzilishdagi to‘liq uzayishi 7-8 foiz. To‘liq uzayishning taxminan 50 foiz ini plastik deformatsiya tashkil qiladi. Shuning uchun ip gazlamalar ancha g‘ijimlanuvchan bo‘ladi.

Paxtaning namligi namlikka, havo haroratiga va ifloslanganlik darajasiga bog‘liq. Normal sharoitda (harorat 20° S, havoning nisbiy namligi 65 foiz) pishgan tolalarning namligi 8-9 foiz bo‘ladi. Havoning nisbiy namligi oshgan sari, paxtaning namligi ham oshadi va havoning namligi 100 foiz bo‘lganda tola namligi 20 foiz ga yetadi.

Paxtaga kislota va ishqorlar ta’sir etadi. Paxta kislotaga chidamsiz. U hatto suyultirilgan kislotalar ta’sirida ham yemiriladi. Kislotlar uzoq ta’sir qilib turgan ip

gazlama ko‘rigidan keyin pishiqligi shunchalik pasayib ketadiki, hatto papiros qog‘ozidek yirtilib ketaveradi. Konsentratsiyalangan sulfat kislota tolani ko‘mirga aylantiradi.

Sovuq o‘yuvchi ishqorlar tolalarni shishiradi. Ularning buramdorligi yo‘qoladi, sirti silliqlashadi, ipakka o‘xshab tovlanadi, pishiqligi oshadi, bo‘yaluvchanligi yaxshilanadi.

Gazlamalarga maxsus pardoz berishda, ya’ni merserizatsiyalashda bu xossadan foydalaniladi.

Qaynoq o‘yuvchi ishqorlar, havo kislorodi ishtirokida paxta sellyulozasini oksidlantiradi va tolalarning pishiqligini pasaytiradi.

Mis-ammiak reaktivi, ya’ni mis gidroksidning navshadil spirtdagi eritmasi ta’sirida paxta tolalari eriydi. Agar hosil bo‘lgan eritmaga suv qo‘shilsa, navshadil spirtning konsentratsiyasi pasayadi va sellyuloza vazni kolloid eritma tarzida cho‘kadi. Paxta sellyulozasining mis-ammiak reaktivida erish va so‘ngra eritmadan ajralish xossasidan mis-ammiak tolalarini olishda foydalaniladi.

Kimyoviy tozalashda qo‘llaniladigan organik erituvchilar paxtaga ta’sir qilmaydi.

1.4- jadval

Barcha organik tolalar kabi paxta ham yorug‘lik ta’sirida pishiqligini asta- sekin yo‘qotadi. Quyosh nuri 240 soat ta’sir qilib turganda, tolalarning pishiqligi 50 foiz pasayadi.

150°S haroratda quruq paxta tolalarning xossalari o‘zgarmaydi, harorat oshgan sari sarg‘ayadi, so‘ngra 250°S da ko‘mirga aylanadi.

Paxta tolalari sarg‘ish alanga bo‘lib yonadi va to‘liq yonib, kulrang kul hosil qiladi. Tolalar qo‘ydirilganda ulardan qo‘ygan qog‘oz xidi qeladi⁴.

Chigitli paxtani dastlabki ishlash paxta zavodlarida bajariladi. Paxta zavodining asosiy vazifasi qabul qilingan chigitli paxtadan, uning tabiiy xususiyatlarini saqlagan holda yuqori sifatli tola, momiq, kalta momiq, va chigit ishlab chiqarishdan iborat. Paxtani dastlabki ishlash jarayonida hosil bo‘ladigan chiqindilarni qayta tozalab, tolalarni ajratib olish va urug‘li chigitlarni tozalab, dorilab ekishga tayyorlash kabi vazifalarni bajariladi.

Chigitli paxtaning tolasini ajratish uchun ikki xil usulda ishlaydigan tola ajratgich mashinalaridan foydalaniladi.

1. 
   Arrali tola ajratgich, - arrali jin deb ataladi. Bu mashinalarda o‘rta tolali paxta ishlanadi.
   
2. 
   Marzali tola ajratgich, marzali jin deb ataladi.
   

Chigitli paxtani dastlabki ishlash texnologiyasi quyidagi asosiy bosqichlardan

iborat:

• 
  Chigitli paxtani quritish na tozalash;
  
• 
  Chigitli paxtadan tolasini ajratish;
  
• 
  Ajratilgan tolani tozalash;
  
• 
  Chigitdan momiq va kalta momiq, tolani ajratish;
  
• 
  Momiq va ajratilgan chiqindilarni tozalash;
  
• 
  Tola, momiq va tola chiqidilarni toylash.
  

Download 4,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: