Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

2.3 Zenker chizmasi



Xulosa
Asosiy qismlari, ularni kinematik sxemalari va ishlash printsipi bilan tanishtirish, dastgohlarda detallarga ishlov berish. Kesuvchi asbob-parmaning o’z o’qi atrofida aylanma va ilgarilanma harakat qilishi tufayli yaxlit materialni teshib, undan qirindi hosil qilish jarayoni parmalash deb ataladi. Mahkamlash detallari bolt, vint, parchin mix, shpilьka va boshqa detallar uchun teshiklar ochish, rezba kesish, kengaytirish, zenkerlash uchun de¬tallar hamda ularning qismlari parmalanadi. Parmalashda 10-11 kvalitet bo’yicha sirt g’adir-budirligiga (Rz 320-80) erishish mumkin. Yuqori darajadagi aniqlik talab qilinadigan teshiklar (parmalangandan keyin) zenkerlanadi. Parmalash aniqligi va sifati ko’p jixatdan dastgohning sozligi va kesuvchi asbobning to’g’ri charxlanganligiga bog’liq. Spiral parma ikki tishli kesuvchi asbob bo’lib, u ishchi va quyruq qismlardan tuzilgan. Ishchi qismi konussimon (kesuvchi) va tsilindrsimon (yo’naltiruvchi) qismlarga bo’linadi. Tekisliklarni ishlash va shaybalar uchun chuqurchalar ochish uchun mo’ljallangan zenkerlar tsekovkalar deb, ishlash jarayoni esa tsekovkalash deb ataladi. Yassi tsilindrik teshiklarni teshiklarni zenkerlash, odatda, parmalash bilan keyingi pardoz ishlovi-yo’nib kengaytirish orasidagi operatsiya hisoblanadi.
Zenkerlarda nominal diametr, zenker nomeri, material markasi tamg’alab qo’yiladi. Zenkerlash parmalash stanoklarida bajariladi. U aslida parmalashdan farq qilmaydi. Zenkerlashda birdaniga bir necha qirra kesishda qatnashgani tufayli zenker parmaga qaraganda 1,5-2 marta kattaroq suriladi, aylanishlar soni esa 1,5 marta kam olinadi. Diametri 20 mm gacha bo’lgan zenkerlar uchun nq250 ayl/min, 20 mm dan 66 katta zenkerlar uchun nq150-100 ayl/min olish tavsiya qilinadi. Zenkerlash uchun qo’yidagi o’lchamlarda qo’yim qoldiriladi (mm): Teshik diametri 16-18 19-30 32-52 Qo’yim 1,75 2,5 3,0 TSilindrik shaklli kallaklar uchun teshiklarni kengaytirishga mo’ljallangan zenkerlar ish qismining kattaligi va uni yo’naltirish uchun uchida tsapfa borligi bilan boshqa zenkerlardan farq qiladi. Bu zenkerlanadigan sayoz teshik bilan asosiy teshikning o’qdoshligini ta’minlaydi. Teshik kengaytirish stanoklarida zagotovka teshiklarini parmalash, parmalab kengaytirish, zenkerlash, yo‘nib kengaytirish, razvyortkalash, tashqi silindrik yuzalarini yo‘nish, yon qismlarini yo‘nib tekislash (подрезка торцов), ariqchalar ochish, metchik va rezba keskichlari bilan rezba ochish, yuzalar va pazlami frezalash kabi ishlar bajariladi. Teshik kengaytirish stanoklari quyidagi turlarga bo‘linadi: