Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

14.3–rasm. Po’lat yuzasini uglerodga to’yintirish jarayonining harorat va vaqtga 
bog’liqligi grafigi 
Po’latlarni uglerodga to’yintirish jarayoni texnikada ta’mirlash sohasida ham qo’llaniladi. 
Bunda pistako’mir hamda faollashtiruvchi birikmalar ishlatiladi va koks bilan shixta materialini 
tashkil etadi. SHixtadagi VaCO
3
, tuzi uglerodning atomar holatda ajralib chiqishini tezlashtiradi. 
SaCO
3
tuzi esa shixta materiallarini bir–biriga yopishib qolishidan saqlaydi. Ishlatilgan shixta 
materiali elanib, yaroqli qismi yana yangi shixta materialiga qo’shib ishlatiladi. 
Po’latni tsementitlash haroratida ushlab turish vaqti talab etilayotgan qatlamning
qalinligiga bog’liq bo’ladi. Masalan, qatlamning qalinligi 0,8 mm ga teng bo’lishi talab etilsa, 
yuqori haroratda tutib turish vaqti 7–8 soatni tashkil etadi. Agar dastlabki austenit donalari 
mayda bo’lsa, tsementitlash haroratini ko’tarish mumkin. 
Gaz muhitida (CO) buyum yuzasini uglerodga to’yintirish, qattiq muhitda to’yintirishga 
qaraganda bir qator afzalliklarga ega. Bunda kerakli qatlam qalinligini ta’minlash oson, 
jarayonni bajarish vaqti kam va uni mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish mumkin. 
TSementitlash uchun maxsus uskunalar qo’lanilmaydi, shu pechdan foydalanib termik 
jarayonlarni ham o’tkazish mumkin. 
Suyuq muhitda karbyurizatorda tsementitlashda, qattiq muhitda karbyurizatorda 
tsementitlashga nisbatan ish unumdorligi 3–5 marta yuqori bo’ladi. Bunda ko’pincha tuz 

---

95 
eritmalaridagi elektroliz jarayonidan foydalaniladi. Mashina detallarining ish yuzalari uglerodga 
to’yintirilgandan keyin toblanadi va past haroratda bo’shatiladi. 
Toblash natijasida uglerodli po’lat yuza qatlamining qattiqligi 60–64 NRC ga, 
legirlangan po’latlarniki esa 58–61 NRC ga teng bo’ladi. Keyin ular past haroratda bo’shatiladi.